Kijkje bij de Kempkensberg: een weelderige stadstuin in Groningen

We zijn al voor zonsopgang op de plek van bestemming. Het is er nog heerlijk stil bij de Kempkensberg; we hebben de tuin helemaal voor onszelf tot over een paar uur gids Rixt van Gosliga komt om ons rond te leiden.

Het duurt gelukkig niet lang voordat de zon tussen gebouwen door de tuin in schijnt en de borders in de spotlights zet. Hierdoor begint de tuin pas écht te leven. Op zo’n vroeg moment is het goed fotograferen omdat de zon nog laag staat en de schaduwen daardoor zacht zijn. Zeker met tegenlicht levert dat spectaculaire foto’s op; dit is dus de reden om zo vroeg uit de veren te zijn.

Gretig gaan we de hele tuin door en proberen we de schoonheid met de camera vast te leggen. Nadat we de hele tuin wel drie keer of vier keer rond zijn geweest is het tijd om even uit te rusten op een van de vele zitplekken. De camera gaat weer uit. We nemen de tijd om alles goed tot ons door te laten dringen. We genieten van de wuivende grassen, de kleurrijke planten die nu volop bloeien en het zachte murmelen van het water in de vijvers. Dit is een moment dat we niet snel zullen vergeten.

Grootste daktuin van Nederland

Deze enorme stads- en daktuin ligt aan de voet van de Kempkensberg, een groot kantorencomplex in Groningen waar Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) en de Belastingdienst gehuisvest zijn. Het gebouw wordt door zijn opvallende asymmetrische constructie en grootte – maar liefst 92 meter hoog! – weleens “het cruiseschip” genoemd.

Bureau Lodewijk Baljon Landschapsarchitecten had destijds de opdracht gekregen om een bloemrijke tuin te ontwerpen die deels op het dak van de parkeergarage zou liggen; het werd de grootste daktuin van Nederland. De beplanting voor zo’n bijzonder project is niet eenvoudig, en daarom hadden de architecten landschapsontwerper Annemieke Langendoen ingezet om hierover advies te geven. De tuin van een paar duizend vierkante meter had immers veel planten nodig: meer dan 55.000 vaste planten – in 200 verschillende soorten – gingen de grond in en ook nog eens 40.000 bloembollen.

Aan de buitenkant van het terrein is bovendien een inheemse bloemenweide ingezaaid, die goed beschut is door windsingels met een bos(rand)vegetatie. Dit geeft de plek veel intimiteit en een natuurlijk gevoel. De biodiversiteit is daarmee ook enorm gestegen.

Dit gebied in het zuiden van Groningen is altijd al van ecologische waarde geweest door het naastliggende Sterrebos, een bijzonder bospark dat in 1765 werd aangelegd. Dit is dan ook de reden dat de tuin van de Kempkensberg daar zo natuurlijk mogelijk bij aan moest sluiten. Tegenwoordig genieten omwonenden, het kantoorpersoneel en alle andere belangstellenden via slingerpaadjes van het natuurlijke gevoel dat deze tuin uitstraalt. Dat komt ook door de vele insecten, vogels en vlinders die deze plek inmiddels gevonden hebben.

Wie de stadstuin bezoekt, moet ook zeker even het naastgelegen Paviljoen Sterrebos aandoen. Op het gezellige terras van dit restaurant kun je al van de tuin genieten – met iets lekkers erbij natuurlijk.

Lichte laagjes is de truc

Als je op een dak of balkon een tuin wilt aanleggen, dan is het een vereiste dat je licht materiaal gebruikt. Gewone tuinaarde of potgrond is te zwaar, zeker als deze kletsnat wordt. Een goed alternatief is substraat, een voedende lichte grond die uit poreus vulkanisch gesteente bestaat. Dit substraat is ook toegepast in de tuin rondom de Kempkensberg.

Het dak werd eerst afgedekt met een folie, met daaroverheen een soort “eierdozenconstructie” die voor een goede afwatering moest zorgen. Dit werd vervolgens weer afgedekt met een waterdoorlatende doek. Daarbovenop kwam een laag substraat van wel 40 centimeter dik. Hier kunnen vaste planten prima in groeien, maar voor struiken en bomen is een laag van zelfs 60 centimeter dikte gebruikt zodat de wortels zich dieper in de grond kunnen verankeren. Hierdoor ontstond er een natuurlijk hoogteverschil in de tuin. Overal zie je licht golvende patronen terug; een prachtig gezicht!

Wind in control

Omdat de tuin tussen hoge kantoorgebouwen ligt, heb je vaak te maken met zogenoemde “valwinden”. Die kunnen op sommige plekken een enorme ravage veroorzaken, zeker als planten zwaar van de regen zijn. Je moet architect zijn om er dan op een ingenieuze manier achter te komen hoe die valwinden zich gedragen.

Baljon ging voor dit project niet over één nacht ijs: ze maakten een natuurgetrouwe maquette van het gebied en lieten daar een windmachine doorheen blazen. Zo konden ze goed zien hoe en waar de winden de tuin inwaaien. Ze wisten hierdoor precies op welke plekken ze 3 meter hoge schermen moesten plaatsen om de wind te breken en eventuele schade te beperken. De geplaatste schermen zijn licht gebogen en met klimop begroeid. Daarnaast breken allerlei meerstammige bomen in de tuin de wind, zoals berken en krentenboompjes.

Natuurlijke vijvers en paden

Ook is er goed nagedacht over de waterregulering. Zo wordt het overtollige water opgevangen en hergebruikt in de vier vijvers die in vloeiende vormen rondom het hoofdpad liggen. Ze hebben brede granieten randen waar je even lekker op kunt zitten. Het water stroomt vanuit de grootste vijver met een watervalletje in de andere vijvers. Het stromende water werkt zuiverend en het kabbelen is een heerlijk rustgevend geluid.

De vloeiende vormen zie je ook terug in de natuurlijke paden in de tuin. Deze slingerende paadjes zijn gebaseerd op de gebogen lijnen van de gebouwen, om zo een mooie eenheid te creëren. Op het kruispunt van de paden staat een bijzondere lichtmast die de paringsdans van jan-van-genten, de grootste vogels van de Noordzee, voorstelt. De mast staat symbool voor de symbiose van natuur en het leven in de grote stad.

Onderhoud en beplanting

We zitten al een tijdje te genieten op de granieten rand van de vijver als gids Rixt van Gosliga erbij komt. Zij verzorgt al jaren rondleidingen door de Groningse stads- en daktuin en kan er heel boeiend over vertellen. Ze heet ons welkom en leidt ons langs de enorme borders die nu prachtig in bloei staan. Dat brengt ons meteen bij de vraag hoe deze eigenlijk worden onderhouden, want dat het intensief moet zijn is wel duidelijk. Rixt vertelt: ‘Een belangrijk bindend voorschrift is dat de lijnen in het ontwerp duidelijk zichtbaar moeten blijven en de paden schoon. Uiteraard worden ingewaaide wilde planten weggehaald en planten die te veel overhangen gecorrigeerd.’

De beplanting mocht niet te windgevoelig zijn en niet te veel woekeren. Bovendien was het een grote wens dat de planten en bloemen veel vlinders en insecten zouden lokken. Zo is op het terrein ook een zandheuvel aangelegd om wilde bijen te laten nestelen.

In februari wordt veel beplanting afgeknipt en afgevoerd zodat er bijna geen voedingsstoffen achterblijven in de grond. Dan is die wat minder interessant voor wilde planten om zich in te nestelen. De wilde planten zijn aan de randen van het terrein juist wél welkom zodat allerlei dieren de borders gemakkelijker kunnen vinden.

In februari worden ook de meidoorns en krentenbomen opgesnoeid zodat de takken aan de onderkant kaal zijn. Zo geven de bomen ruimte aan de lagere beplanting en lijkt de tuin ruimtelijker. Ook de appelbomen krijgen in die periode een onderhoudsbeurt zodat het zicht niet te veel wordt belemmerd.

Heerlijke plek

Langs het hoofdpad staan veel planten met mooi blad, zoals de Abelia grandiflora en siergrassen die lang hun stevigheid behouden. Ook is gedacht aan bloei in de winter met Helleborus foetidus ‘Wester Flisk’ en Helleborus sternii. Planten met mooie vruchten of zaden spelen bovendien een belangrijke rol. In de tuin staat ook de struikroos Rosa ‘Francine Austin’, die vanaf juni tot ver in oktober bloeit met witte gevulde bloemen. Bolgewassen zoals Iris reticulata, Camassia, Crocosmia en Allium worden ook rijkelijk toegepast. Niet alleen langs het hoofdpad, maar op allerlei markante plekken in de tuin.

De rest van de tuinbeplanting is als het ware gestempeld: het beplantingsplan van 5 bij 5 meter wordt steeds opnieuw herhaald, al of niet een kwart of een halve slag gedraaid. Dit zorgt voor rust en verbinding en het versterkt het gevoel van eenheid in deze unieke stads- en daktuin. Wat een heerlijke plek!