Schatkamers van het Hogeland

Dit artikel verscheen in Noorderland 2015-4

Zin om op verkenning te gaan? Noorderland maakte een selectie van vier kleibosjes uit het boek 'Groninger kleibossen, groene parels in het agrarisch natuurlandschap'. Ontdek de geheimen van deze vier bijzondere “schatkamers” van het Hogeland!

Kattenburg

Als er één bosgebied is waar Albert-Erik vol enthousiasme over vertelt, is het Kattenburg wel. Groot is het gebiedje tussen Leens, Zuurdijk en Warfhuizen niet, want met zo’n 6 hectare verspreid over zeven kleine bosjes valt hun aanwezigheid misschien nauwelijks op. Toch is daar lang niet alles mee gezegd. Het bos, of eigenlijk de landschapselementjes, zijn kleine paradijsjes. Veel dieren voelen zich er thuis.

Rijke bosrand
‘De bosjes zijn niet groot, dus je hebt relatief gezien veel bosrand,’ vertelt Albert-Erik. ‘Bosranden trekken diverse soorten bosrandstruweelvogels aan, zoals de winterkoning, zwartkop, tuinfluiter en zanglijster. Ze broeden graag aan de randen van de bosjes. Struiken groeien hier eveneens graag: ze staan er heerlijk in de zon. De planten zetten bessen af die weer door vogels en kleine zoogdieren gegeten worden. Zo zullen ook in andere delen van het bosje planten beginnen te groeien. Daarnaast warmen vlinders en bijen zich op in de inhammen van de bosjes.’
En we zijn er nog lang niet: tal van andere flora- en faunasoorten gebruiken Kattenburg als schuilplaats. ‘Egeltjes en reeën zoeken beschutting. Reeën zie je vaak in de landerijen, maar bij ruig weer houden ze zich schuil in bosjes zoals Kattenburg. Ze werpen er hun jongen.’ Let eens op de vogels als je door het bijzondere landschap van Kattenburg loopt. Van havik tot koekoek en van ransuil tot spotvogel: je kunt er je ogen uitkijken.

“Krottenburcht”
Er is er nog maar één overgebleven: een klein, bescheiden arbeidershuisje met klimop op de muur. Vroeger stonden op het terrein tussen Leens, Zuurdijk en Warfhuizen nog drie andere arbeidershuisjes en een boerderij genaamd Kattenborg. Deze boerderij is al rond 1860 afgebroken en de arbeidershuisjes zijn, op een na, inmiddels verdwenen. De aanplant van bos herinnert er nog aan. Albert-Erik: ‘De naam kan afkomstig zijn van katjes, van een els. Maar het kan ook zijn dat men met kat “Krot” bedoelt, en dat “Kattenburg” dus eigenlijk voor “Krottenburcht” staat. “Kattenburg” is dan eigenlijk een scheldnaam.’

Het Middelstumerbos en borgterrein Ewsum

Langs de oprijlaan naar borgterrein Ewsum staan majestueuze lindebomen. Samen vormen ze een poort, en terwijl je er doorheen loopt, doemt tussen de boomstammen nu en dan het open, weidse landschap op. Zou men eeuwen geleden, toen op dit terrein een oud steenhuis van de familie Van Ewsum stond, ook zo genoten hebben van de lindelaan en de vergezichten? Voor je ligt het borgterrein; een terrein met een lange en soms woelige geschiedenis, en waar je nog altijd veel kunt ontdekken. Achter je staan de bomen van het Middelstumerbos. Samen vormen de bomen een bijzonder natuurgebied, wat veel voor je in petto heeft.

Borg Ewsum
De oorspronkelijke borg is in 1864 gesloopt, nadat deze door allerlei families bewoond is geweest. Het koetshuis bleef staan, samen met de Donjon; de “onverwoestbare” geschutstoren van de borg. Metersdik zijn de muren, en om de Donjon ligt een gracht, wat voor een stoere aanblik zorgt. Ooit had de Donjon nog een verdieping, maar die is na een renovatie in 1650 verdwenen. Verder bouwde men in 1932 een fraaie landbouwschuur in de stijl van de Amsterdamse School. Vandaag de dag heeft het borgterrein daarom weer allure; ook omdat een historische groentetuin, bloementuinen, dierenweide en fruitmuur het terrein verfraaien.

De lindelaan van borgterrein Ewsum is doorgetrokken, het Middelstumerbos in. ‘Dat bos ken ik natuurlijk uit mijn jeugd,’ vertelt Albert-Erik. Hij spreekt er met veel enthousiasme over. ‘Er zijn enkele heel mooie bosvijvers en je kunt door lanen van lindes en platanen lopen.’ Het borgterrein Ewsum en het Middelstumerbos maken deel uit van het Ommetje Middelstum, dat langs historische gebouwen gaat zoals de Hyppolytuskerk en de Asingapoort. Tijdens dit ommetje kom je bovendien over het kerkpad, dat tussen Middelstum en Toornwerd ligt.

Het Middelstumerbos en borgterrein Ewsum vormen dus een gevarieerd recreatiegebied. Geen wonder dat je er een bonte verzameling natuur vindt! Je kunt er maar liefst 38 broedvogelsoorten spotten, waaronder de blauwborst, ransuil en de buizerd. Op het borgterrein groeien een paar zeldzame stinzenplanten en de bijen en vlinders doen zich tegoed aan heesters en rozen. Wil je graag eens een kikkerconcert horen? Kom dan op een zomeravond. In de stilte van de avond hoor je ze kwaken… en het is helemaal gratis.

Het Biessumerbos

Bij het Wierdendorp Biessum ligt een mooi bosgebied, dat deel uitmaakt van een oud cultuurlandschap. Je kunt er wandelen en fietsen, en ook ruiters zijn welkom in dit verrassende natuurgebied. Het Biessumerbos is in de jaren 70 aangelegd, voor de bewoners van het uitdijende Delfzijl. Zonder horten en stoten ging dat niet. Er klonk protest. Bij Biessum ligt namelijk een open landschap waar destijds nog veel weidevogels zaten. Bovendien is de wierde van Biessum kenmerkend voor dit landschap, en zouden bomen dit uitzicht verdringen. Omdat Delfzijl uiteindelijk ook minder snel uitbreidde dan men eerst verwachtte, werd het Biessumerbos uiteindelijk in sterk aangepaste vorm aangelegd.

Wierden
Groningen staat bekend om z’n wierdendorpjes, en voor een bezoekje aan een wierde kun je zeker naar Biessum komen. In Biessum vind je nog een oude drinkdobbe en een paardenwas, een plaats waar men vroeger wagens en paarden waste. Ook vind je er een kerkpad en een ”valge”: opgehoogd land waar gewassen verbouwd werden.
‘Het is een mooi en gevarieerd bos,’ vindt Albert-Erik. ‘Er zitten enkele waterpartijen in, je hebt er een vleermuisbunker en je treft er restanten van een voormalige boerderij. Je kunt goed zien waar de gracht eerst lag, er staan nog oude treurbomen op het terrein. Daarnaast zie je een oude grassilo.’

Abelstok

‘Abelstok wijkt af van de andere kleibossen. Niet alleen wat betreft geschiedenis, aangezien het een verwilderde boomgaard is, maar ook in ecologisch opzicht,’ vertelt Albert-Erik. In Abelstok staan knobbelige oude fruitbomen, die samen een donker woud vormen. ‘Door het fruit komen er in het najaar hazen en reeën naar Abelstok.’ Op de stammen van de fruitbomen vind je mooie mossen. Ooit stond er een boerderij op dit erfje, maar die brandde in 1977 af. Kort daarvoor woonden er Amsterdammers in dit bos, die het fruit uit de boomgaard verzamelden en verkochten in Amsterdam.
Abelstok maakt deel uit van het dorpsommetje Warfhuizen, een tocht die ook langs de Kromme Raken en een oude luchtwachttoren loopt. Die stamt nog uit de Koude Oorlog en werd gebruikt om naar vijandelijke vliegtuigen uit het Oostblok te speuren.