Terug in de tijd in Frederiksoord: hoe ontstonden de Koloniën van Weldadigheid?

De Koloniën van Weldadigheid

Wie in het noorden is opgegroeid kent het vast: de Koloniën van Weldadigheid. Dit waren in totaal zeven "oorden", waarvan vijf in het noorden en twee in België. Dit waren een soort dorpen waar in de 19de en een deel van de 20ste eeuw armen naartoe werden gestuurd. Ze kregen er een boerderij en een stukje land: dit konden ze door middel van hard werken afbetalen om vervolgens een eigen leven op te bouwen; vrij van armoede. De koloniën Frederiksoord, Wilhelminaoord en Willemsoord werden op vrijwillige basis bewoond, hier woonden en werkten meestal families. Naar de strafkoloniën Veenhuizen en Ommerschans werden vooral landlopers, bedelaars en wezen gestuurd voor heropvoeding en arbeid.

De Koloniën van Weldadigheid waren deel van een particuliere organisatie, bedacht door de hoogstaande generaal Johannes van den Bosch. Toen de Nederlandse economie in 1813 na een periode van Franse overheersing berooid achterbleef, trok hij zich het lot van de vele arme families in de steden aan. Er was weinig werk, veel honger en arme families moesten vaak bedelen om te overleven. Geïnspireerd door Verlichtingsideeën over de maakbare mens en natuur bedacht Van den Bosch de Weldadigheidskoloniën. Mensen ontvingen hier geen liefdadigheid, maar weldadigheid: ze kregen niets cadeau, maar wél de kans en middelen om zelf een nieuw bestaan op te bouwen. De eerste Kolonie was Frederiksoord in Drenthe, waar nu museum De Proefkolonie is gevestigd. Noorderland nam er een kijkje.

Museum de Proefkolonie

Museum de Proefkolonie in Frederiksoord is niet heel groot, maar wél indrukwekkend. Onze tocht door het museum begint met twee voorstellingen die ons voor even terug in de tijd brengen. In de eerste tentoonstelling lopen we door de "sloppenwijk" van een grote stad, waar we tussen de gebouwen kennis kunnen maken met vijf arme families. Dit zijn de allereerste families die vertrokken naar de Koloniën van Weldadigheid – toen alleen nog Frederiksoord. In deze ruimte vertelt een video ons waarom er zo veel armoede was op dat moment in Nederland, in het jaar 1818. Dan gaan we naar de volgende ruimte, waar we de families in een korte film volgen naar Frederiksoord en hun ervaringen in de proefkolonie zien. We leven met ze mee: het moet zwaar zijn geweest om zo ver te reizen en een nieuw leven te starten, maar tegelijkertijd ook bevrijdend om aan de armoede van de steden te ontsnappen.

Hun tijd vooruit

Na de film kunnen we vrij rondlopen in de rest van het museum. Documenten, korte filmpjes en landbouwwerktuigen vertellen het verhaal van de Koloniën van Weldadigheid. Het is interactief – zo ervaren we hoe het is om een stuk doek te weven of boter te karnen. De boodschap is ons duidelijk: een leven in de kolonie bestond uit hard werken en veel regels. Tegelijkertijd hielp het mensen te ontsnappen aan bittere armoede en kregen ze een kans om zelf hun leven op te bouwen. Het systeem van de Koloniën van Weldadigheid was duidelijk niet perfect. Wel waren de Koloniën hun tijd ver vooruit: in een tijd zonder sociaal vangnetwerk werd er tóch voor mensen gezorgd, ongeacht leeftijd of gezondheid. Er ontstond gezondheidszorg, ouderenzorg en leerplicht voor kinderen. Volgens het museum zijn de Koloniën dan ook een belangrijke bouwsteen geweest voor de huidige Nederlandse verzorgingsstaat.

De omgeving

Achter het museum liggen prachtige tuinen die zeker een bezoekje waard zijn. Ooit waren deze onderdeel van de bekende G.A. van Swieten Tuinbouwschool, die tussen 1884 en 2005 in Frederiksoord was gevestigd. Vandaag de dag vind je er fruitbomen, groenteteelt en weelderige bloembedden. Dé plek voor een wandeling!

We raden je ook aan om de omgeving te verkennen, waar de overblijfselen van de proefkolonie nog erg zichtbaar zijn. Zelfs nu de Koloniën van Weldadigheid hun originele doel niet meer vervullen, wonen er nog steeds mensen in de koloniehuizen en is het straatbeeld erdoor gevormd. Bij het museum kun je een fietsroute met audiotour kopen, maar je kunt ook in de auto stappen en zelf een route langs hoogtepunten uitstippelen. Je komt dan langs lange lanen met kolonieboerderijtjes en andere gebouwen zoals een school, logement en een kerk.

Over het museum

Op deze website vind je meer informatie over Museum de Proefkolonie. Uiteraard bevindt het museum zich in de voormalige proefkolonie zelf: Frederiksoord, in Drenthe. Het museum is van dinsdag tot en met zondag geopend tussen 10.00 en 17.00 uur. Entree bedraagt €11 per persoon, voor kinderen tot en met 12 jaar kost het €5,50. Naast Museum de Proefkolonie is er het Gevangenismuseum in Veenhuizen. Ook hier leer je meer over de Koloniën van Weldadigheid en hoe het leven was in de onvrije koloniën. Daarnaast is het museum in het algemeen gericht op het leven in Nederlandse gevangenissen.