Gasterse Duinen: een van de mooiste heidegebieden van Nederland

Eeuwenoud

Het is moeilijk voorstelbaar nu de zon zo onbarmhartig fel schijnt en de stuifduinen vanillewit afsteken tegen de ansichtkaartblauwe lucht, maar ooit woedden op deze plek, tegenwoordig de Gasterse Duinen, ijzige sneeuw- en zandstormen. Bijtende vorst maakte planten- en dierenleven onmogelijk. De elementen, groot en machtig, maakten er de dienst uit. ‘Ooit’ is bijna 200.000 jaar geleden, tijdens de voorlaatste ijstijd. Diepe smeltwatergeulen raakten opgevuld met zand, waardoor op sommige plekken heuvels ontstonden. Pas toen het ijs zich terugtrok, kregen planten en dieren weer een kans.

Duizelingwekkende jaartallen dringen zich aan je op als je je verdiept in de geschiedenis van de Gasterse Duinen. Toch is dat mijlenverre verleden soms ook voelbaar als je uitkijkt over het golvend heidelandschap met heuvels en vennetjes en je inbeeldt hoe ontzaglijke natuurkrachten die hebben geboetseerd.

We maken vandaag een 5 kilometer lange wandeling door de Gasterse Duinen, een natuurgebied van 77 hectare dat wordt beheerd door stichting Het Drentse Landschap. Het ligt in het stroomdal van de Drentsche Aa, ingeklemd tussen het Gasterse Diep, het Oudemolense Diep en het Anlooër Diepje. De Gasterse Duinen – ‘Gaasterse Duun'n’ zeggen de Drentenaren – zijn niet zo groot en minder bekend dan het Dwingelderveld en Balloërveld, maar behoren volgens kenners tot een van de mooiste heide- en stuifzandgebieden van Drenthe, en misschien zelfs van heel Nederland.

Glooiend heidetapijt

Paars gemutste paaltjes wijzen ons de weg. Het zanderige wandelpad kronkelt als een wit koord door de paarse heide. Die staat in augustus en september volop in bloei. Het is alsof we door een schilderij van Anton Mauve lopen. Zeker als ook de kudde Schoonebeker schapen zich nog laat zien met hun bonte koppen en lange oren.

Wij zijn er op een warme nazomerdag, maar hoe mystiek zal het hier zijn in de herfst bij ochtendnevel of flarden mist? Voor ons sjokt een wandelaar die wel een sneeuwbriesje uit de ijstijd zou kunnen gebruiken. Een vochtige waas op zijn voorhoofd, zweetdruppels langs zijn slapen. De man wist zijn gezicht schoon met een geruite zakdoek. ‘Warm hè! Ik had eerder weg moeten gaan. Vlak na zonsopkomst moet het hier fabelachtig zijn,’ verzucht Gerrit Meerdink (78) uit Zwolle.

Hij is altijd een fervent wandelaar geweest, maar doet het tegenwoordig wat rustiger aan. ‘Een kennis uit Drenthe raadde me deze wandeling aan. 5 Kilometer is voor mij nog goed te doen. Ruim 30 jaar geleden ben ik hier ook weleens geweest, maar toen was het nog amper toegankelijk. Sindsdien ben ik niet meer teruggekeerd, maar ik sta ervan versteld hoe mooi het nu is in vergelijking met toen.’

Met de oude wandelaar in ons kielzog kuieren we door het glooiend heidetapijt. Een hagedis schiet vliegensvlug door het zand. En dan ineens zien we tussen het paars twee lange oren: een haas. Een ogenblik staart hij ons roerloos aan en dan glipt hij snel weg. In alle vroegte kun je hier ook reeën tegenkomen.

Schotse hooglanders en Schoonebeker schapen

In de verte grazen vredig een paar Schotse hooglanders, die in dit natuurgebied, net als de Schoonebeker heideschapen, een belangrijke rol vervullen. Als zij er niet zouden zijn, zou het er volgroeien met bomen, terwijl Het Drentse Landschap juist het aantrekkelijke heidelandschap wil behouden. De koeien en schapen brengen een gevarieerde vegetatie aan waar ook andere dieren en planten weer van profiteren. Het Schoonebeker schapenras, dat oorspronkelijk uit Drenthe komt, is hier geschikt voor. Het zijn ruige schapen die wel tegen een stootje kunnen en voldoende eten weten te halen uit de sobere, voedselarme heidegrond. Het Drentse Landschap houdt het schapenras daarom graag in stand. Ze worden gefokt in een erkend fokcentrum in Hooghalen en lopen rond in verschillende natuurgebieden in Drenthe.

Op een grauwe motregendag zouden we ons op dit Drentse postzegeltje ook in de Schotse Hooglanden kunnen wanen: de glooiingen, de ruige vegetatie, de grazende hooglanders, de mysterieuze sfeer en eeuwenoude historische relicten. Alleen de reusachtige bergen ontbreken nog.

Meer lezen

Verder lezen? Het hele verhaal over de Gasterse Duinen verscheen in de Drenthespecial van Noorderland. Dit speciale nummer is te koop via onze webshop en ligt nog tot 1 oktober 2024 in winkels in heel Nederland. In deze editie spraken we met museumdirecteur Harry Tupan, bezochten we Veenhuizen, sommen we de meest pittoreske dorpen in Drenthe op en testen we de beste fiets- en wandelroutes. Dit, en nog veel meer, lees je nu in onze nieuwste Drenthespecial!