Tekst: Ankie Lok | Fotografie: Tjeerd Visser
Hij is misschien wel van de de meest geliefde noordelijke realisten: Henk Helmantel. Wat inspireert hem, hoe gaat hij te werk? Noorderland bezocht de kunstschilder in het Groningse dorp Westeremden. ‘Ik houd van een levende verftoets, je mag best een kwaststreek waarnemen.’
Tot drie keer toe vraagt Henk Helmantel of het licht aan moet. In de vertrekken van de pastorieboerderij schemert het op een grijze middag al vroeg. Soms mag een lamp juist even uit, zoals bij het paneel met het interieur van de 12de-eeuwse kerk in Bozum. ‘Zo heb ik ’m bedoeld,’ zegt Helmantel, nadat hij de schakelaar heeft omgezet, voor de blikvanger in de grote zaal van zijn museum aan huis.
Hij hecht er belang aan om voorafgaand aan het gesprek zijn werk te laten zien. De expositie is voorbij, het museum is in winterrust, maar de schilderijen hangen er nog.
De thematiek van de kunstschilder is overzichtelijk: interieurs van kerken en kloosters, en stillevens. Kastanjes, pruimen en glaswerk tegen een donkere achtergrond, panoramisch of juist intiem: wie eenmaal zo’n werk heeft gezien, zal ‘een Helmantel’ al gauw herkennen. Zijn kerkinterieurs ogen leeg: boogmuren, nissen, het gaat om de diepte en de lichtinval, soms om de hoekjes, om wat zich net aan het oog onttrekt.
Niettemin zou je de werken over elkaar kunnen leggen; de stillevens en de interieurs horen bij elkaar. Waar zit ’m dat in? ‘Mijn werk is nogal duidelijk hè,’ zegt Helmantel. ‘Het is helder van atmosfeer, er wordt een klare taal gesproken. De dingen zijn bijna pakbaar, dat hoor ik tenminste altijd.’
Bessen en witlof
Dat is het mooie aan de eeuwenlange figuratieve traditie, vindt Helmantel: elke kunstschilder legt z’n eigen accenten. Samen met meer kunstenaars in het noorden zwom hij tegen de moderne stroom in. Dat begon thuis in Westeremden al een beetje. Zijn ouders hadden een kwekerij van groente en fruit, even buiten het dorp, maar zoon Henk wilde naar de kunstacademie.
Hij kon goed tekenen, dat ontging niemand. Talent vermoedt hij in zijn familie van moederskant. ‘Mijn ouders hebben mijn keuze niet gestimuleerd, maar ook bepaald niet tegengehouden. Ik dacht: als het niet lukt, dan zien we wel verder, maar ik moet het proberen.’
Parel op Funda: dit stadspaleis is het duurste huis van Groningen
Hij werd aangenomen op talent, zegt hij, op zijn 16de en zonder de vereiste vooropleiding. Op Minerva had hij ‘een heel goede tijd’. Gesprekken met docenten en andere leerlingen waren een artistieke stimulans, wel werd ervan opgekeken dat hij een klassiek realisme boven de abstractie verkoos. ’s Ochtends om half acht zat hij op de fiets naar Groningen, op zaterdag en in de vakanties werkte hij mee in de kwekerij.
Op het land en in de kas had hij zijn latere onderwerpen in handen: kruisbessen, druiven, witlof. Hij had altijd al een grote bewondering voor de natuur, voor de Schepping; zijn christelijk geloof is hij vast blijven houden. ‘Bij die interesse horen ook gebruiks- en esthetische voorwerpen, de cultuur waarmee mensen vormgeven aan hun bestaan. Zo’n kist, die is voor praktisch gebruik gemaakt, maar wat is-ie mooi! Functie annex schoonheid, dat spreekt me aan.’
Meer lezen
Verder lezen? Het volledige verhaal over Henk Helmantel verscheen in Noorderland 2024-1. Deze editie is nu te koop via onze webshop en ligt nog tot 20 februari 2024 in heel Nederland in de winkels. In deze nieuwe editie lees je onder andere ook over het Schaatsmuseum in Hindeloopen en gaan we op pad in het Groningse natuurgebied ’t Roegwold. Haal dit nummer dus snel in huis!
