Tekst: Jolanda de Kruyf | Fotografie: Adobe Stock
Glooiende velden rollen zich uit als een kamerbreed tapijt. Een weelderig landschap in volle bloei dat wandelaars betovert vanwege z’n kleurenpalet en reliëf. Het Groote Zand bij Hooghalen wordt met recht tot de mooiste heidegebieden van de provincie Drenthe gerekend en wordt ook weleens “het Paradijs” genoemd. Een hemels stukje Drenthe dus, zij het met een rafelrand. Want vlakbij die paarse pracht lag het treinspoor van Kamp Westerbork.
De zon brandt er aardig op, deze zomer wil duidelijk nog van geen wijken weten. Daarom is het best prettig dat het immense heideareaal achter ons ligt en even heeft plaatsgemaakt voor de verkoelende schaduw van het bos.
Maar net zo abrupt als het decor lijkt daar ook de sfeer om te slaan. Ontspannen praatjes van onderweg, over van alles en niets, verstommen langs wat gevangenen de Boulevard des Misères noemden. De zandweg door het groen markeert het voormalige tracé van de spoorlijn Beilen-Assen naar Kamp Westerbork. Hier kruipt de oorlog als vanzelf onder je huid. Een gevoel dat wordt versterkt door een eindeloze rij bielzen langs het pad, die van houten dwarsliggers zijn getransformeerd tot stille getuigen.
Ze staan symbool voor de hoofdweg van het kamp waarlangs de beruchte Jodendeportaties gingen. Meer dan 90 treinen verlieten doorgangskamp Westerbork tussen 1942 en 1944, met als eindbestemming Auschwitz, Sobibor, Bergen-Belsen.
Indrukwekkende foto
Je kunt – en wilt – er niet omheen, al die bielzen op een rij. Er bovenop zijn steentjes van divers formaat gelegd, maar ook stukjes hout en kleine dennenappeltjes. Geheel in de geest van de traditionele herdenking aan de Holocaust, voor Joden een teken dat een graf of monument met een bezoek is vereerd.
De opschriften zijn kort en bondig: dinsdag 21 september 1943, Auschwitz 979 personen. Dinsdag 14 september 1943, Bergen-Belsen 305 personen. Dinsdag 6 juli 1943, Sobibor 2417 personen. Abstracte aantallen voor wie de oorlogsgruwelen maar niet bevatten kan. Misschien is het juist daarom dat die ene foto van dat vrolijke meisje zoveel indruk maakt op passanten. Want daarmee krijgt de oorlogswaanzin ineens een gezicht.
Meta, een van zovelen
Het is Meta ten Brink en ze wandelt die laatste paar honderd meter tot de parkeerplaats in gedachten met ons op. Op de foto nog een zorgeloos kind dat met haar klasgenoten van de Wouwermanschool in Haarlem op schoolreis was. Een momentopname in gelukkiger tijden. Volkomen onwetend nog was zij van oorlog, van Jodenvervolging en van haar onmenselijke treinreis naar Sobibor op dinsdag 1 juli 1943.
Meta was een van 3006 lotgenoten die op die zomerdag op transport werden gezet. Eén van de bijna 107.000 Joodse slachtoffers. Eén gezicht van zovele. Ze zou nooit ouder dan 14 jaar worden. Direct na aankomst werd ze vermoord, samen met haar vader Levie en moeder Hendelena. Haar oudere broer Samuel en zus Betje waren een maand eerder al omgebracht in het vernietigingskamp.
Een paradijselijk ven
Het is een stuk inktzwarte geschiedenis dat in schril contrast staat met de bijnaam die men het gebied ten noorden van het Groote Zand liefkozend gaf: het Paradijs. Een naam die nog verwijst naar een van de – inmiddels verdwenen – veenplassen in dit natuurgebied.
Vanaf de jaren 50 van de vorige eeuw was het decennia lang een populaire zwemvijver annex schaatsbaan voor de wijde regio. Inwoners van Schattenberg zochten hier op warme dagen verkoeling – het woonoord was van 1951 tot 1971 de thuisbasis van KNIL-militairen van Zuid-Molukse afkomst en hun gezinnen, die in de barakken woonden op het terrein van het voormalige doorgangskamp Westerbork.
Leuk logeren: natuurlijk genieten bij de N8Uil in Drenthe
En ook andere dorpelingen uit Hooghalen wisten het bosmeertje, te midden van zandduinen, goed te vinden als ze een plonsje wilden pakken. In 1970 was de plas vrij plotseling uitgedroogd, vanwege menselijk ingrijpen: de grondwaterstand in dit gebied moest drastisch omlaag om aan meer landbouwgrond ruimte te geven. Het vennetje mag uit beeld zijn verdwenen, de weg ernaartoe – de Paradijsweg – verraadt nog z’n oorspronkelijke eindpunt.
Lees meer
Verder lezen? Het volledige verhaal over het Paradijs in Drenthe verscheen in Noorderland 2023-6. Deze editie is nu te koop via onze webshop en ligt nog tot 3 oktober 2023 in de winkels. In dit nummer spraken we met politicus Lutz Jacobi, bezochten we de enige aardbeienboerderij van Friesland en proefden we whisky van Drentse bodem. Dit – en nog veel meer – lees je nu in de nieuwste Noorderland-editie!
