Tekst: Kees Boele | Fotografie iStock
Vreemde vormen, bizarre kleuren en onverklaarbare effecten: de natuur lijkt soms een spelletje te spelen met onze waarnemingen. Is het echt of juist een verbeelding? Of is er toch magie in het spel? Onze huisbioloog Kees Boele dook in de wereld van bijzondere en soms sprookjesachtige natuurverschijnselen.
Dodelijke dwaallichtjes
Oude volksverhalen maakten bijzondere natuurverschijnselen voor onze verre voorouders soms tot een beangstigende ervaring. Het veen bijvoorbeeld, dat was volgens die verhalen ooit een plaats waar je niet moest zijn bij nacht en ontij. Honderden mensen zouden er zijn verdwenen, nooit was er meer iets van hen gehoord, maar de geruchten vertelden uitgebreid over hun gruwelijk lot. Wat we wél echt zeker weten is dat het mensen waren die verlaat of juist heel vroeg op pad waren en verrast werden door mist of nevelflarden die voor een bijna sprookjesachtig effect zorgden. In Noord- en Oost-Nederland worden ze ook weleens “witte wieven” genoemd, folkloristische wezens uit sagen die vaak in verband worden gebracht met heksen en spoken. Toch is er geen magie in het spel: mist is niets meer dan kleine waterdruppeltjes die in de lucht zweven en daardoor het zicht beperken.
Een roze plas
De Wadden een plek te zijn voor wonderbaarlijke natuurverschijnselen. Zo kleurde in de zomer van 2017 en 2022 het water van het zoutwatermeer Wagejot, aan de oostkant van Texel, flamingo-roze. Dit meer ligt dicht bij het dorpje Oosterend en ontstond in de jaren 70 door afgravingen. Dat het water ervan opeens roze kleurde, werd landelijk nieuws. De verklaring was simpel: door warmte en grote droogte op het eiland was het zoutgehalte in het water extreem hoog en was er weinig zuurstof aanwezig. Een roze alg, die ook verwant is aan zeevonk, kan goed tegen deze zoute omstandigheden en scheidt caroteenachtige stoffen af die vergelijkbaar zijn met de kleurstoffen in wortels en radijsjes. Door die stoffen krijgt het water een roze kleur. Een fikse regenbui maakt vervolgens een einde aan dit bijzondere natuurverschijnsel.
Kleurige golven
In de winter zie je het nooit, maar vaak is het elke zomer weer raak: zeevonk, een soort alg dat het zeewater een magische, blauwe gloed geeft. Pas in de vorige eeuw werd duidelijk wat het is: in elke druppel zeewater zweven honderden microscopisch kleine organismen, enkelen daarvan zijn zeevonkjes. In ondiep en warm zeewater kunnen ze door het bewegende water en de wind aangezet worden tot het afgeven van kleine lichtflitsen. Op moleculaire schaal gezien is het niets anders dan een reactie met zuurstof van een pigment en een enzym. Daarbij wordt energie afgegeven en dat zien wij als een blauw lichtflitsje. Door de zeegolven komt er extra zuurstof in het water en zo krijg je een wonderbaarlijk kleurenspektakel.
Meer lezen
Verder lezen? Het volledige verhaal over magische natuurverschijnselen verscheen in Noorderland 2022-8. Dit nummer is nu te koop in de winkel en in onze online webshop. In dit nummer zetten we Groninger vrouwen in de spotlights, somden we leuke cadeautjes uit het noorden op en ontdekten we landgoed De Slotplaats in Friesland. Dit – en nog veel meer! – lees je nu in onze nieuwe editie.
