De Kiekkaaste: een verborgen parel in Groningen

Tekst: Marloes de Moor | Fotografie: iStock

Dit verhaal verscheen in Noorderland 2021-1

Weggestopt in het uiterste puntje van Noordoost-Groningen bevindt zich de Kiekkaaste, een bijzondere buitendijkse vogelkijkhut die nagenoeg in zee ligt. En aan vogelsoorten geen gebrek: van baardmannetjes en blauwborsten tot bruine kiekendieven en ruigpootbuizerds. Vogelaars en natuurliefhebbers halen er hun hart op: ‘De stilte is oorverdovend.’

Nij Stoatenziel, veur wel de rust en roemte wil, Doar staait het tij en sums de tied nog even stil. En bie leeg wotter spaigelt Dollerd zich in t sliek, Nij Stoatenziel, doar wil ik strunen achter diek, oh joa, Nij Stoatenziel, doar wil ik strunen achter diek. Nij Stoatenziel... Nij Stoatenziel. Zo bezingt de Groningse volkszanger Ede Staal het gehucht Nieuwe Statenzijl. Hij betrok er in 1979 voor enkele jaren een boerderij en verpandde zijn hart aan dit stille niemandsland in de oksel van de Dollard. Slechts een handvol huizen staat er. Aan de einder vaag de omtrek van de Duitse stad Emden.

Bij Nieuwe Statenzijl, 150 meter van de Duitse grens, stopt de zeedijk. Daar mondt de getijdenrivier Eems uit in de Waddenzee. Zoet en zout water komen er samen. Dat levert een bijzonder getijdenlandschap op, met een diversiteit aan planten, vogels, vissen en andere dieren, die nergens anders in de Waddenzee leven.

Het hoge piepen van honderden bonte strandlopers draagt ver over de slikvelden van de Dollard. Ze zijn ook hoorbaar op de plaat Nij Stoatenziel, kort voordat Ede Staal begint te zingen. Noorderlingen neuriën het weemoedige liedje vaak onwillekeurig als ze op de dijk staan. Daar is op een plaquette bij het imposante sluizencomplex de tekst van Nij Stoatenziel aangebracht. ‘Dit is mijn Groningen,’ verzuchten ze dan en turen naar de kwelders in het ochtendfloers.

Als een buitenaards vaartuig

Via gehuchten met sprookjesachtige namen als De Hongerige Wolf, Ganzedijk en Kostverloren bereik je dit afgelegen puntje in Noordoost-Groningen. Dwars door het Oldambt, ook wel ‘de graanrepubliek’ genoemd, met zijn vruchtbare gronden vol graan, koolzaad en luzerne. De sluis tussen de Dollard en de Westerwoldse Aa tekent zich al af in het landschap.

Niet ver daarvandaan priemt de scherpe punt van het 8 meter hoge kunstwerk Waaiboei (1996) in de blauwe hemel. Nu eens lijkt het een weerbarstige kerktoren, dan weer een verdwaalde boei. Daarnaast, in het grasveld, een kilometerpaaltje met -1. Rijkswaterstaat sloeg het tijdens het uitmeten per ongeluk een kilometer voor de grens in de grond. De splitsing tussen Duitsland en Nederland begint hierdoor met -1 in plaats van 0.

In de verte doemt tussen het wuivende, goudgele riet de Kiekkaaste op, de enige buitendijkse vogelkijkhut van Nederland. Hoekige contouren, zwart in het felle tegenlicht. Als een wonderlijk, buitenaards vaartuig staat het op hoge poten in het kwelderlandschap. Aan de horizon draaien de witte windmolens, als balletdansers die onvermoeibaar radslagen maken.

Fraters, zeehonden en bruinvissen

Het Marcelluspad, een 600 meter lang, verhoogd vlonderpad, slingert naar de Kiekkaaste. Geritsel van riet. Een baardmannetje schiet haastig voorbij. Kou slaat op de adem en vormt ijle wolkjes. Het riet legt een warme, goudkleurige gloed over het roerloze water. Na ongeveer een kwartier lopen over het vlonderpad komt het houten bouwwerk in zicht. Een ijzeren wenteltrap brengt je naar de belofte bovenin de hut: een fenomenaal uitzicht en een fraai spel van licht, lucht en wolken.

In het westen het kerkje van Termunten, noordwaarts het Duitse Emden. Schel, gebroken zonlicht valt door de langwerpige luikjes in de hut. Vanuit deze beschutte plek beleef je het tij van heel dichtbij, heb je onbelemmerd zicht op foeragerende vogels en bonte strandlopers op de slikvelden. Met wat geluk kun je er zelfs fraters, zeehonden en bruinvissen aantreffen. Wie hoopt op zulke mooie verrassingen, doet er goed aan om zich zo stil mogelijk te houden, zelfs niet zachtjes Nij Stoatenziel te neuriën. Vogels die dichtbij de Kiekkaaste zitten, kunnen gauw verstoord worden.

Silvan Puijman, natuurbeheerder rayon Oost bij Het Groninger Landschap, waakt rondom de Kiekkaaste over de vogels en vegetatie. Hij verricht ook onderhoud aan het vlonderpad en houdt toezicht op de bezoekers. ‘Het pad is gelukkig solide, waardoor ik er weinig aan hoef te doen. Maar als het hoog water is geweest, ga ik vaak wel even kijken. Dan ligt er een bult nat riet op. Als dat niet op tijd wordt weggehaald, gaat het hout rotten. Vaak zet ik een groep buitenvrijwilligers in om het pad weer vrij te maken.’

In de 20 jaar dat Silvan het gebied beheert, leerde hij het door en door kennen. Hij raakte gegrepen door de uitgestrektheid van het ongerepte landschap. ‘Het blijft prachtig om ’s morgens de brandganzen te zien ontwaken en overvliegen. Ieder seizoen heeft zijn charmes. Ik hou van de herfst vanwege de verkleuring van de kwelderplantjes naar rood en geel, de zeekraal en het schorrenkruid. In de winter zie je baardmannetjes in het riet en brandganzen op het Wad. Maar net zo bijzonder is het voorjaar met de zingende blauwborsten in de vlierstruiken, kneutjes en rietgorzen in het riet en baltsende bruine kiekendieven boven je hoofd. ’s Zomers vind je langs het vlonderpad ook veel jonge rietvogeltjes.’

Koekoeken en kleine karekieten

De vogelkijkhut, die in 1995 gebouwd werd, ligt praktisch in zee. En dat is zeldzaam. Doordat een dergelijke buitendijkse vogelkijkhut lastig en kostbaar is om te bouwen, gebeurt dat op niet veel plekken. ‘Wij hebben dat toch gedaan om mensen te laten genieten van de buitendijkse natuur. De wandeling ernaartoe is alleen al een belevenis. Bij laag water zie je wadgeulen en prielen die zich steeds verder vertakken tot fijne haarvaten,’ vertelt Silvan.

Vanuit de hut kun je de vogels en hun bijzondere gewoontes naar hartenlust bestuderen. De Kiekkaaste staat bekend om de vele baardmannetjes, oranjebruin met grijs koppie en lange staart, die – ‘ting ting’– weg duiken in het riet. In de winter eten ze zaadjes, in de zomer insecten. Ook roofvogels als de torenvalk, havik, sperwer en bruine kiekendief komen er vaak voor. Vogelspotters die de Kiekkaaste afgelopen herfst bezochten, maken op natuurplatform Waarneming.nl onder meer gewag van de krakeend, de stormmeeuw, de blauwe kiekendief, de ruigpootbuizerd, de wintertaling, de slobeend, de smient kluut, goudplevier, zilverplevier, wulp, de zwarte ruiter, kleine mantelmeeuw en ijsvogel.

In het riet werken de kleine karekiet en de koekoek goed samen. ‘De kleine karekiet bouwt nestjes in het riet. Koekoeken ontdekken die en leggen er graag een ei is, omdat het nest zo stevig is en diep zit. De kleine karekieten broeden het ei uit. Zij verzorgen en voeden het koekoeksjong als hun eigen kind- voor hen een grote baby,’ vertelt Silvan.

Zelfs binnen in de Kiekkaaste zijn vogels te zien. Zwaluwen bouwen er nesten tegen de gevels. Twee jaar geleden kreeg de vogelkijkhut een grondige onderhoudsbeurt. In overleg met de ontwerper en architect Huub Oome werd een aantal aanpassingen in het uiterlijk gedaan. Ook werd de hut voorzien van openingen voor vleermuizen en speciaal volièregaas bovenlangs zodat de zwaluwnestjes beter blijven hangen.

Mooiste plekje van Nederland

Bezoekers vanuit alle uithoeken van Nederland en Duitsland, maar ook uit Italië, Japan of Australië weten de Groningse Kiekkaaste te vinden. Fervent vogelaar René Keizer (48) tankt een paar keer per jaar helemaal vol om vanuit Amersfoort naar het noordoosten te rijden. ‘Ik heb al heel wat vogelkijkhutten bezocht, maar dit observatieplatform is echt uniek. Een aanrader voor iedereen die van vogels, natuur en stilte houdt. Ik heb hier in de loop der jaren zoveel soorten gezien. Een goudmijntje! De watersnip, lepelaar, tureluur, witgatje, groenpootruiter, blauwe reiger, grote zilverreiger, grote zaagbek, pijlstaart, het puttertje en nog veel meer. En als je minder geluk hebt en weinig ziet of als het weer tegen zit, kun je altijd nog genieten van de mooie, verstilde natuur. Een vriend van me gaat vaak mee om foto’s te maken. Keer op keer komt hij met prachtige plaatjes thuis.’

Niet voor niets delen veel mensen trots hun mooie beelden van de Kiekkaaste op internet. De Winschoter fotograaf Bert Schuthof won in 2012 de National Geographic fotowedstrijd met een wintertafereel bij de bijzondere kijkhut. Een ander sfeervol beeld van de Kiekkaaste kreeg een prominente plek op de cover van het boek ‘Verliefd op Nederland’ van reisblogger Roëll de Ram.

Ook Nellie Veen (56) uit Groningen komt er graag en beschouwt de Kiekkaaste als het mooiste plekje van Nederland. ‘Bij Nieuwe Statenzijl gaat er letterlijk niets boven Groningen. Ik moet er een uurtje voor rijden, maar als ik rust zoek, ga ik naar de Kiekkaaste. Als je net uit de drukke stad komt, is de stilte oorverdovend. Een heerlijke plek om je hoofd leeg te maken. Je krijgt er nooit genoeg van het licht, de wolkenluchten, de vogelgeluiden en de vergezichten. In de nazomer bloeit er metershoge, lilakleurige zeeaster. De zonsondergang is er prachtig. Zo mooi om de zon weerspiegeld op het wad te zien.’

Met een buit jaloersmakende foto’s, lijstjes gespotte vogelsoorten en een uitgerust hoofd keren bezoekers door de uitgestrekte graanvelden en landerijen terug naar de bewoonde wereld. Met Ede Staal nog nagalmend in hun hoofd: Vlak achter Drijborg in mien mooie polderlaand. Ligstoe te dreumen an die gruine diekenraand. En in november zag ik ganzen in heur vlucht. Ze schreven dien noam tegen de strakblauwe lucht, o joa. Ze schreven dien noam tegen de strakblauwe lucht.