Nieuwe jas voor de Zuidertoren op Schiermonnikoog

Tekst: Jolanda de Kruyf | Fotografie: Adobe Stock

Dit verhaal verscheen in Noorderland 2023-3

Als enige Waddeneiland heeft Schiermonnikoog maar liefst twéé vuurtorens: de Noordertoren en Zuidertoren, die laatste staat staat weer te shinen in z’n blinkend witte jas. Na jaren van onbruik dreigde de stoere kolos aan de dorpsrand te verpauperen. Tot de Stichting Behoud Zuidertoren zich het lot aantrok van dit onbemande baken en de schouders onder een geslaagd staaltje eerherstel zette. Het ultieme doel? De "Nooist Túer" weer écht toegankelijk maken voor publiek.

Wat zou dat mooi zijn: de uit gietijzer gegoten trappen te mogen beklimmen, binnenin dat bolwerk iets kunnen lezen over heden en verleden, op gezette tijden genieten van een klassiek concert, een buitenvoorstelling, lezing of kunstexpositie, een intiem dinertje wellicht. Een vleugje romantiek met een ja-woord en champagne na. Waarom niet? Er is veel mogelijk en denkbaar, al is de zo vurig gewenste museumfunctie van de oude vuurtoren voorlopig nog toekomstmuziek.

Wordt vervolgd, let maar op. Noem het werk in uitvoering. ‘Want dáár gaan we voor,’ zegt Ger van Langen, samen met zijn partner Etty van der Veer de drijvende kracht achter de stichting. ‘We zijn hartstikke trots op de opgeknapte vuurtoren die zoveel betekenis heeft voor het eiland. We willen het publiek er ook van laten genieten, mensen verwonderen en cultuur en natuur verbinden op deze mooie plek. Het moet hier echt gaan léven.’

Haveloos gevaarte

Van “leven” was een tijdlang weinig sprake meer. De boel was, op z’n zachtst gezegd, een beetje in verval geraakt. De vlammend rode Noordertoren deed gewoon z’n werk als bemand baken, een belangrijke schakel in de veiligheid van het scheepvaartverkeer op zee. Maar z’n witte broer, een stuk dichter bij het dorp gesitueerd, raakte in de vergetelheid. ‘De Zuidertoren was begroeid met duindoorn en helemaal grauw van kleur. De toenmalige eigenaar had geen enkel esthetisch belang bij het object. Er was feitelijk nooit iets aan onderhoud gedaan en veel eilandbewoners ergerden zich daaraan.’

Het torenlicht van ’t witte exemplaar was al in 1909 overbodig geraakt en gedoofd, sindsdien kende de Zuidertoren diverse eigenaren en functies. Tussen 1950 en 1985 deed-ie – voorzien van een drinkwaterbassin – dienst als watertoren, vanaf 1992 kwam KPN in beeld die ‘m gebruikte als monumentale én beeldbepalende zendmast. Maar in 2016 stond het markante gevaarte er nog maar haveloos bij. Ger en Etty, bewoners en ondernemers op Schiermonnikoog, konden de teloorgang niet langer aanzien en kwamen in actie. 

Stoute schoenen

Ger van Langen – hij is directeur van rederij Wagenborg die de passagiersdiensten van en naar Ameland en Schiermonnikoog onderhoudt - had eerder met het bijltje gehakt. Op buureiland Ameland kocht hij in 2003 de vuurtoren aan voor de Stichting Amelander Musea (STAM) waarvan hij destijds voorzitter was. In 2016 trok hij samen met zijn Etty op Schier de stoute schoenen aan en schoof bij KPN aan de onderhandelingstafel.

‘Het heeft tweeënhalf jaar geduurd voor we het als partijen eens waren over de verkoop, het was een spel van geven en nemen. Wat ’t voor ons persoonlijk extra lastig maakte, was dat we een geheimhoudingsverklaring moesten tekenen en we dus zelfs tegen onze buurman niet konden zeggen met welke mooie plannen we bezig waren. Toen de kogel eenmaal door de kerk was en KPN de toren in juni 2018 aan ons verkocht, kwam dat voor veel eilanders dan ook als een donderslag bij heldere hemel. Terwijl wij er natuurlijk al een paar jaar veel tijd en energie in hadden gestoken.’

Een nieuwe witte jas

Hun eerste kunstje? De 37 meter hoge toren, met op z’n weer stralend wit (laten) schilderen. Het benodigde budget voor die fikse verfbeurt werd bijeen gehaald dankzij een “omgekeerde veiling” via de KNRM, met de hulp van “vrienden van de toren” – dat zijn er inmiddels 60 – en een aantal welwillende bedrijven op het eiland dat de toren via de KNRM een warm hart toedraagt. Daarmee kreeg de Zuidertoren z’n oorspronkelijke tint terug. Beide vuurtorens op het eiland begonnen hun loopbaan in een helderwitte jas, toen de bouw van het duo in 1854 was afgerond. Bij groot onderhoud in 1872 werd de tweelingtoren rood geverfd, tijdens de Tweede Wereldoorlog kreeg de Zuidertoren camouflagekleuren en na de bevrijding werd-ie opnieuw wit gekwast. 

De kenmerkende windwijzer werd in 1950 aangebracht. Op z’n koperen hoed staat sinds dat jaar een ruim 2 meter hoge monnik – het eiland dankt zijn naam aan deze oorspronkelijke bewoners – met een drinkbeker in de hand.

Kleinschalige activiteiten

Restaureren was stap één. Maar de stichting heeft een hoger doel. ‘Wij willen de toren behouden voor Schiermonnikoog én er leuke dingen in ondernemen,’ vertelt Ger. Zoals de presentatie van een bijzonder boekwerkje; met de lancering van Geschiedenis van de Kustverlichting op Schiermonnikoog kreeg de Zuidertoren feitelijk zijn langverwachte publieksfunctie. Toen kwam corona. Wat zo voortvarend was begonnen leek in de kiem te worden gesmoord.

‘Maar gelukkig kunnen we sinds vorig jaar culturele en educatieve activiteiten in en rond de toren organiseren.’ Alles kleinschalig, uiteraard; in de toren is plaats voor maximaal 20 zittende bezoekers. Zo vond er al een soloconcert plaats – Florent Maigrot op cello –, een haringparty en in 2024 staat een openluchtconcert gepland door musici van het Noord Nederlands Orkest. De eerste badgast heeft de unieke ambiance van de Zuidertoren inmiddels als decor benut om zijn vriendin ten huwelijk te vragen – en ze zei “ja”. 

Onbemand museum

Aan plannen en enthousiasme geen gebrek. Noch aan ruimte. Want rond de Zuidertoren, die in het beschermde dorpsgezicht van Schiermonnikoog staat, ligt een terrein van 5000 vierkante meter met zitjes voor gasten. Een aantrekkelijke, groene oase. In de kom van het vuurtorenduin ligt bovendien een soort natuurlijk amfitheater. Hier wil de driekoppige stichting in de toekomst toneelvoorstellingen en andere podiumkunsten gaan organiseren.

Verder zijn er plannen voor een verwonderingspad met kunstobjecten rond de toren én er staat een heus Torenfestival op de rails, voor komend najaar. Maar de ultieme wens is om van de Zuidertoren een onbemand museum te maken. Met een draaihek en een betaalautomaat voor bezoekers die zo ook op eigen houtje de toren in kunnen en het eiland vanaf grote hoogte kunnen bewonderen door de nieuw geplaatste raampjes. Tot die tijd kan er veel, maar alleen op afspraak. ‘Alles is maatwerk en gebeurt in overleg. Je kunt hier zoveel mooie dingen doen.’