Geen ijs? Doe de Elfstegentocht in Woudsend!

Zo verleidt het dromerige dorpje Woudsend bezoekers tot een tijdreis door een labyrint van stegen. Juist, elf stegen!

Giet it oan… of nog niet? Als de Tocht der Tochten er komt, gaat de ultieme droom in vervulling van Friesland én onze hele natie. Maar ook zonder natuurijs kun je dat legendarische schaatsmekka verkennen, over water en op vaste wal. Zo verleidt het dromerige dorpje Woudsend bezoekers tot een tijdreis door een labyrint van stegen. Juist, elf stegen!

Woudsend grossiert in gloppen en steegjes. Nauwe doorgangetjes die de straten in het historische dorpsdeel met elkaar verbinden. In alle eerlijkheid: het zijn er eigenlijk 19. Maar 11 klinkt net even beter. Zie het maar als dikke knipoog naar de befaamde Elfstedentocht: dit schilderachtige dorp kwam gewoon met een eigen variant, de Elfstegentocht.

Zoveel moois te zien

De vroege winterochtend vlijt een deken van rijp over de kade. Nog geen mens te zien. Geen geluid in wijde omtrek. De oude melkboot, een nostalgische tjalk en een handjevol andere vaartuigen wachten roerloos op een nieuw seizoen, hun moment om te pronken. Alles op z’n tijd in de Ee. Of de Ie, zoals de Friezen deze flinke uitloper van het veenriviertje noemen, de waterweg die als slagader door het hart van Woudsend stroomt. Een dorp als dit, ingeklemd tussen grote meren (Heegermeer, Slotermeer) aan een knooppunt van drukbevaren routes, heeft alles mee. Al is er wel een “maar”: sommige passanten trekken op doorreis jammerlijk aan dat fraaie plekje in SúdwestFryslân voorbij. Letterlijk. Ze varen erlangs, fietsen erdoor. ‘Zonde,’ zeggen inwoners, ‘want we hebben zoveel moois om te laten zien. Wie even aanmeert of van de fiets stapt zal verrast zijn.’ Het watersportdorp heeft een brok cultuurhistorie in huis die het waard is om te ontdekken. Ook als het vriest dat ’t kraakt.

Het verleden herleeft

Kort en goed, er mocht dus wel wat meer aan de weg worden getimmerd. Die stegen bijvoorbeeld, daar konden ze wat mee. Elke steeg hád al z’n eigen verhaal, maar nog niet altijd een toepasselijke naam. Het was Loek Hogenhout, jarenlang voorzitter van Dorpsbelang, die met zijn Elfstegentocht op de proppen kwam, een idee dat enthousiast werd omarmd door de bevolking. Met succes mobiliseerde hij bewoners, de gemeente Súdwest-Fryslân en de Historische Kring Woudsend, die een groot aantal strategische plekken in de oude dorpskern al eerder had voorzien van informatieve banners. Daarop staat veel te lezen over de panden en hun herkomst. De “stegentocht” gaat behalve op de bloeiende historie ook in op dorpsgeruchten en sterke verhalen van vroeger onder het kopje Er wordt gefluisterd… Zo had Woudsend de beschikking over een jaarmarkt, een eigen waag, rechtspraak en handelsbetrekking en had dús stadsrechten moeten hebben. Maar dat is er nooit van gekomen. Over de steeg Kollegat wordt gezegd dat er een “liefdesmuur” is waar verliefde of verloofde stellen al decennia lang hun namen op zetten. De muur is nog steeds populair bij jongeren die, soms tot hun eigen schrik, ineens de namen van hun eigen ouders herkennen. Zo wemelt het van de mooie vertelsels of bijzondere weetjes. Lopen en lezen wordt een tweede natuur in Woudsend. De nieuwe tekstpanelen met foto’s (en QR-codes voor de telefoon) van de Elfstegentocht maken van het dorp een openluchtmuseum dat het verleden doet herleven.

De vroegste wortels

Wie wil wegdromen in het beschermde dorpsgezicht van Woudsend moet wat van z’n vroegste wortels weten. De oorspronkelijke naam van het dorp is Driuwpôlle en dat klinkt als pure poëzie toch? Een “drijvend eiland” dat in de Middeleeuwen ontstond zoals destijds zoveel kleine, nieuwe nederzettingen. Water was alom en dat maakte het gebied moeilijk toegankelijk. Zodoende werden veengronden ontgonnen en her en der terpjes opgeworpen, zodat er bewoning mogelijk was en mensen er vee konden houden. Ook Woudsend ontsproot op die manier aan het Friese land, in 1337, als miniterpje omringd door water. Een kleine, agrarische nederzetting in een nog woeste provincie. In datzelfde jaar stichtten paters hier hun karmelietenklooster; de fundamenten liggen er nog. Dat maakt dat je op het kruispunt bij de huidige Karmel feitelijk op gewijde oergrond staat. Hier begon het allemaal en het is een logisch vertrekpunt voor de Elfstegentocht door de tijd. De huidige kerk – een plaatje in het straatbeeld, niet voor niets al eens verkozen tot mooiste van Friesland – werd precies vijf eeuwen na het ontstaan van Woudsend gebouwd. Wat nu een plantsoentje voor de kerk is, was tot begin jaren 30 het dorpskerkhof, maar werd wegens ruimtegebrek verplaatst. De naam Ald Tsjerkhof herinnert er nog aan.

Ite, drinke, sliepe

Kerktorens (vergeet ook de Sint Michaël niet, de oudste rooms-katholieke kerk van Friesland) en molenwieken bepalen de skyline van Woudsend. Ze vormen beeldbepalende bakens voor de pleziervaart. De molens zijn iconen in bedrijf, want zowel de koren- als houtzaagmolen zijn nog operationeel én produceren op gezette tijden respectievelijk grondstoffen voor cake, koek of brood en robuuste gebruiksvoorwerpen van hout. De stamtafel bij Omke Jan is daar een mooi voorbeeld van, die kan wel een stootje hebben. Levenspartners Jan Bles en Nienke de Boer gaven ‘m een prominente plek in hun stolpboerderij aan de Iewâl, die onder handen van ontwerper Piet Hein Eek vijf jaar geleden transformeerde tot moderne herberg voor ite, drinke en sliepe. Een “boergondische ontmoetingsplek” noemen de uitbaters hun sfeervolle pleisterplaats zelf. Geheel in de geest van omke, de Friese koopman, melkveehandelaar én oudoom van Jan Bles. ‘Hij is onze inspiratiebron. Tijdens zijn leven bracht hij al mensen met elkaar in contact en dat is precies wat we hier ook zoeken, de verbinding.’

Bron: Jolanda de Kruyf | Beeld: Tom Goossens photography

Laatste nieuws