Weekendtip: bezoek het Museum Valse Kunst in Drenthe

Tekst: Jolanda de Kruyf | Fotografie: Gert Tabak

In tijden van fake news word je zomaar op het verkeerde been gezet. Een originele Van Gogh? De enige echte Mona Lisa? De Denker van Rodin, in Drénthe? Eerlijk is eerlijk, ze ogen bedrieglijk waarheidsgetrouw, de schilderijen, beeldhouwwerken en andere objecten die staan te pronken in het Museum Valse Kunst in Vledder. Maar ze zijn meesterlijk nagemaakt.

Rond haar lippen speelt de mysterieuze glimlach die de dame op doek wereldberoemd maakte. Maar dit is Mona Lisa natuurlijk niet. Het origineel van Leonardo da Vinci hangt veilig en wel in het Louvre in Parijs en deze alleraardigste kopie van Aziatische snit vind je in Vledder. Kijk goed, want de twee wijken wel degelijk af: de fameuze lach is hier nét wat minder raadselachtig, de neus te kort en haar lippen zijn… gestift. Bezoekers vinden deze versie veel jeugdiger, weet museumbeheerder Sandra Goos te vertellen. ‘Als een soort jonger zusje. Dus werd dit de Mina Lisa.’

Kunst met een glimlach

Er wordt veel gegniffeld in het Museum Valse Kunst in Vledder. De glimlach loopt als rode draad door het pand aan de Brink, waar puntgave neppers veel bezoekers zand in de ogen strooien. Echt? Vals? Of een knappe kopie? Bekijk het maar. En zie ook de verschillen.

Want het museum heeft niet alleen namaak, maar ook veel authentieke schatten in huis. Zo herbergt het gebouw een aanzienlijke collectie waardevolle glas- en kristalkunst en veel schilderijen van bekende Drentse kunstenaars. Heus waar. Maar ja, de afdeling vervalsingen is toch hét visitekaartje: de curieuze collectie is dan ook enig in z’n soort in Nederland. 

Zo begon het: het voormalige raadhuis van Vledder kwam in 1998 leeg te staan, precies op het moment dat kunstverzamelaars Henk en Erna Plenter een geschikte locatie voor hun collecties zochten. Hij was verzot op schilderijen, zij hield van hedendaagse glaskunst. Het verhaal wil dat hun eigen huis, na jaren van aankopen, praktisch uit de voegen barstte en het echtpaar drie opties had: groter gaan wonen, werken verkopen óf een museum beginnen.

Zo vals als de piano

Eigenlijk is toen van de nood een deugd gemaakt en de valse kunstafdeling bij toeval ontstaan. Henk Plenter was namelijk een keer flink beduveld bij een kunstaankoop, dus zo bleek maar weer 'ns hoe het zelfs voor een kenner moeilijk kan zijn echt van nep te onderscheiden.

Zo dacht Henk een echte Matisse te hebben gekocht, maar die bleek bij nader inzien hartstikke nep. ‘Dat triggerde hem’, vertelt Toon Goos, een van de tientallen vrijwilligers in Vledder. ‘Hij beet zich vast in de kunstvervalsingen; vond het fascinerend. Wie doen zoiets? Hóe doen ze het? En hoe vallen ze door de mand?’

Zelfs in die schimmige wereld van vervalsers bleken zich “meesters” te bevinden die absoluut vakwerk leveren en ook daarmee furore maken. Bekende landgenoten als Han van Meegeren bijvoorbeeld, en Geert Jan Jansen.

Het schilderij De Emmausgangers van Van Meegeren geldt zelfs als de beroemdste vervalsing in de Nederlandse kunstgeschiedenis. Museum Boijmans Van Beuningen betaalde in 1937 een fortuin voor het doek en kaapte deze “Vermeer” destijds vlak voor de neus van het Rijksmuseum weg. Maar na de Tweede Wereldoorlog werden doek en vervalser ontmaskerd; de schilder kreeg uiteindelijk een jaar gevangenisstraf.

Verschil: vals of kopie

Er zit een wezenlijk verschil tussen een vervalsing en een kopie. Wie iets kopieert zet z’n eigen naam eronder en is niet strafbaar. Je zou het zelfs een eerbetoon aan de echte kunstenaar kunnen noemen.

Maar meestervervalsers willen vooral geld verdienen met hun productie. Ze zijn zo uitgekookt dat ze in de stijl van beroemde schilders te werk gaan, zodat het lijkt of ergens een nog onbekend, nieuw werk van een grootmeester is opgedoken.

Sandra Goos legt uit: ‘Ze kopen bijvoorbeeld een waardeloos doek uit de 17de of 18de eeuw, verwijderen de bovenste laag maar laten de ondergrond met het oorspronkelijke craquelé zitten. Voor de verf zoeken ze oude pigmenten, vermengd met bakeliet voor de hardheid. Soms wordt er zelfs stof van de vloer in gebruikt. Alles om het maar klassiek te laten lijken.’

Van Meegeren “bakte” zijn doeken zelfs in een speciale oven en haalde ze over een rol waarbij de barstjes uit de onderlaag naar de oppervlakte kwamen. Gewiekste methodes die wereldwijd zelfs de meest ervaren veilingmeesters aan het twijfelen brengen. In Vledder is het zonneklaar: bij alle objecten hangen of liggen kaartjes. Echt is wit, vals is geel.

Technieken en trucs

Het museum is met de valse kunst-collectie uniek in Europa. Deskundige rondleiders geven tekst en uitleg over technieken, materialen en trucs die de vervalsers gebruiken.

De bonte verzameling breidt zich nog steeds uit, onder meer door schenkingen van bezoekers. ‘We hebben ook een mooie deal met een veilinghuis in Amsterdam,’ vertelt Toon. ‘Vervalsingen mogen niet verhandeld worden, dus zodra ze een vals stuk krijgen aangeboden, wordt dat aan ons gedoneerd. Daarmee frissen wij de boel weer op.’

Ze onderhouden ook nauwe contacten met het team Kunst en Antiek van de Nationale Politie en streven ernaar in de toekomst tot een meldpunt valse kunst te komen. 

In 2010 overleed Henk Plenter, geestelijk vader van de valse kunstcollectie. Zijn echtgenote Erna zette hun levenswerk voort, verzorgde ook nog zelf rondleidingen en inmiddels is de Stichting Museums Vledder opgericht. Zo’n 50 bevlogen vrijwilligers zorgen bij toerbeurt voor alle hand- en spandiensten variërend van baliewerk of onderhoud aan de beeldentuin tot het inrichten van nieuwe exposities.

Van Popart tot Rietveld

Ronddwalend door de vertrekken waar de doeken van Appel, Herman Brood, Escher, Rembrandt, Picasso, Chagall, Dalí en Jan Steen om voorrang strijden bekruipt de bezoeker soms een unheimisch gevoel: ‘Is het kunstwerk dat ík thuis heb hangen eigenlijk wel echt…?’

Dat moet de miljardair ook hebben gedacht die een miljoen dollar neertelde voor een zeldzaam Koningsbeeld uit Kameroen, dat eenmaal thuis begon af te brokkelen en vermoedelijk met een spuitbus is behandeld. ‘Toen hij hoorde dat het vals was, heeft hij het aan ons museum geschonken.’ vertelt Sandra, ‘Al blijft hij liever anoniem.’

‘Wij leren steeds meer, al zijn we geen gespecialiseerde kunstkenners. Ook als het vervalst is, is het vaak wél kunstig gemaakt.’ Deze Marilyn Monroe is bijvoorbeeld een echte Warhol, maar komt van een roofdruk en is later getekend door Warhol: ‘This is not by me’.

‘De clue is altijd: wie heeft het vervalst en hoe zie je dat? Dat is ook een kunst.’ Neem De Denker: het echte beeld van Rodin toont een man die met zijn rechter elleboog op zijn linkerknie steunt. ‘Onze Denker heeft z’n rechter elleboog náást z’n knie. Dat denkt heel onhandig hoor.’

Als gezegd, iets kopiëren mag, als je er maar eerlijk over bent. Zo beschikt het Museum Valse Kunst in Vledder over twee bijzondere stoelen van Rietveld. Beide meubelstukken zijn een kopie van het origineel van meubelontwerper en architect Gerrit Rietveld; één komt uit de fabriek die de rechten op de stoel kocht, één werd gemaakt door een timmerman uit Emmen.

Rara…? Aanraken mag in dit geval en uitproberen ook. ‘Ga er maar eens in zitten,’ zegt Sandra. ‘Dan voel je het, dan weet je meteen welke van de twee de goeie kopie is.’

Dit verhaal verscheen in Noorderland 2019-7