28 oktober: lezing over Midwintertijd

Tekst en foto: Stedelijk Museum Coevorden 

Op zondag 28 oktober om 15:00 uur geeft Henk Nijkeuter in het Stedelijk Museum Coevorden een lezing over ‘Midwintertijd: feesttijd van het licht’. Nijkeuter is Hoofd Collecties en Publiek alsook Rijksarchivaris van het Drents Archief in Assen. Tijdens de lezing komen diverse tradities en gewoontes uit de midwintertijd aan bod en natuurlijk ook de ijzerkoeken van Coevorden. 

De periode die wij kennen als midwinter heeft veel benamingen gehad, bijvoorbeeld solstitium, oftewel zonnewende. Of middle winter en midewinter, benamingen die zijn gevonden in documenten uit de negende eeuw. Daarnaast werd de term Joel ook veel gebruikt. Tijdens de midwinter werd het begin van de winter gevierd. De laatste gewassen waren geoogst, er was voldoende geslacht om de winter door te komen en de geesten van overledenen werden geacht terug te keren naar hun voormalige woonplaats. Het was een belangrijk moment in het jaar.

Takken, Sunt Steffen en het joelblok

De midwintertijd kent van oudsher veel gebruiken, voornamelijk rond kerstmis en oud en nieuw. Denk bijvoorbeeld aan de kerstboom. Tot in de zeventiende eeuw was het in Europa gebruikelijk het dorpsplein op te luisteren met een boom, versierd met vruchten. De boom zoals wij hem kennen, heeft zijn oorsprong in de vorige eeuw. Het gebruik van bomen en takken kent echter al een langere geschiedenis. De Romeinen gaven elkaar tijdens de kortste dag van het jaar takken, versierd met vruchten.

Oud en Nieuw 

Jaorskoeken, bakt u ze tegenwoordig nog? Vroeger werd alles in huis gehaald om de gasten, die nieuwjaar kwamen winnen, te voorzien van wat lekkers. Vaak werden op oudejaarsdag hele ladingen jaorskoeken (nieuwjaarskoeken) gebakken. De vrouw des huizes zorgde voor het beslag en de man stond boven het open haardvuur het deeg plat te knijpen in het nieuwjaarskoekenijzer. Op oudejaarsdag werden de koeken plat gegeten, want het jaar was ten slotte ten einde. Het was afgerold. De overige ‘jaorskoeken’ werden opgerold tot ‘rollegies’ voor nieuwjaarsdag. Vaak werd van het laatste beslag zogenoemde spekdikken gebakken. Het beslag hiervoor was iets dikker en in zo’n koek kwamen twee plakjes worst en een plakje spek. 

Opgeven voor de lezing kan via info@museumcoevorden.nl. Deelname is gratis.