Wijn van Nederlandse druiven

Dit artikel verscheen in Noorderland 2018-7.

Tekst: Jolanda de Kruyf | Beeld: Wijngoed Havelte, Frysling, Reestlandhoeve, Jolanda de Kruyf, iStock

Ranken hangen zwaar van hun trossen, vruchten blozen van rijpheid. Wijnstokken stofferen eindeloze akkers. Zand- en kleigrond waar verrassend smaakvolle rassen gedijen. Dus kom, vergeet de klassieke wijnstreken en proef ’t lekker dichtbij huis. Ook in Noord-Nederland floreert de wijnbouw en worden rood, wit en rosé met pure passie gemaakt.

Drenthe

Vooropgesteld: een man is niet zómaar wijnboer. Zo’n geuzennaam moet je verdienen. Dat komt met de jaren pas, door schade, schande, rampbuien en verloren oogsten. Het kostte Peter Pels (59) dan ook zeker zes seizoenen voor hij het metier wat in de vingers had. En nóg leren hij en Winie (59) van Wijngoed Havelte elke dag iets nieuws. ‘Er valt zoveel te experimenteren. Omdat het een natuurproduct is, staan we zelf ook steeds weer versteld van het resultaat.’

Vakidioot was geboren

Het avontuur met de wijnstokken begon in 2005. Maar de kiem was twee jaar eerder al gelegd. ‘Dit is het ouderlijk huis van Winie en toen haar vader vrij plotseling overleed vroeg haar moeder zich af wat ze met die grote boerderij en al dat land moest. Verkopen?’ Het zou een keerpunt in hun beider leven betekenen. Peter lacht: ‘We hebben de boerderij gekocht, mét m’n schoonmoeder erbij. Ze is hier nog 92 jaar geworden.’

Op dat land had al van alles gestaan. Mais, hennep, koeien. ‘Vijf hectare, daar moesten we wat mee. Een wijngaard! Dát is leuk, dat heeft niemand.’ Peter volgde een cursus Wijndruiven telen in Nederland en de “vakidioot” was geboren. ‘Toen we begonnen waren we de meest noordelijke wijngaard van het land en ik raakte verslingerd aan onze nieuwe passie.’ Ze plantten 1500 wijnstokken, een jaar later nog eens 300. Rassen die bij dit klimaat passen, zoals Regent, Solaris, Johanitter, Cabernet Cantor, Souvignier gris, Pinot gris. Na drie jaar konden ze voorzichtig oogsten: goed voor 70 flesjes. Toen ging het rap. ‘We draaiden als een tierelier.’ De opbrengst schommelt tegenwoordig rond 2500 flessen.

Stoeien tot de perfecte blend

Peter en Winie dronken wel eens een glaasje, maar kenners? ‘Nou, nee.’ Toch hadden ze een bepaalde smaak in het hoofd en werd er volop gestoeid tot de perfecte blend: Havelter Wit. ‘Een mooie frisse, fruitige wijn die nog verder rijpt op de fles als-ie gebotteld is. Dat is de natuur.’ De Havelter Grijs is een stuk kruidiger van smaak, ‘stevig, die kan wel wat hebben,’ zegt Peter. ‘Gaat goed samen met asperges, geitenkaas of salami.’ Ze hebben ook rood en rosé in huis en vielen vorig jaar royaal in de prijzen met hun collectie (twee keer brons, eenmaal zilver) tijdens de prestigieuze Wijnkeuring van de Lage Landen.

‘De Nederlandse wijnbouw is volwassen geworden,’ stelt Peter. ‘We waren pioniers toen we begonnen, net als veel collega’s in het Noorden. We liepen tegen dezelfde problemen aan, die proberen we nu samen te tackelen.’ De noordelijke wijnboeren komen een keer of acht per jaar bij elkaar. ‘Om van elkaars wijnen te proeven, om kennis te delen – want we hebben veelal dezelfde rassen. Je praat met elkaar over meeldauw en grondsoorten, over snoeien en ontbladeren, je bedenkt oplossingen. Zo kun je gezamenlijk flessen inkopen, of een etiketteermachine.’

Kwestie van aandacht en tijd

Elk seizoen is anders. Het ideaal voor de Drentse druif? ‘Geen nachtvorst meer in mei en ’n goeie nazomer. Dus warmte in september en oktober en niet te nat.’ Of het een recordjaar wordt na de zomerhitte? Het is koffiedik kijken, ook voor Peter en Winie. ‘Dit hebben we nog nooit meegemaakt, dus we wachten af.’ Hij grijnst: ‘Voor ons is het wijnjaar pas écht goed afgesloten als de wijn eenmaal gebotteld is.’ Een proces dat engelengeduld vergt. Want wijn maken is een kwestie van aandacht en tijd. 

Honderd dagen na de bloei wordt er geoogst; met behulp van vrijwilligers die de trosjes – niet alles ineens, maar fasegewijs – handmatig knippen. Daarna brengen Peter en Winie hun druiven hoogstpersoonlijk naar Vijlen, Zuid-Limburg. ‘Wijnmaker Stan Beurskens van wijngaard St. Martinus is een autoriteit in de wijnbouw.’ Alleen hem vertrouwen ze hun vruchten toe. ‘Wijn wordt gemaakt in de wijngaard, maar de uitvoering is aan de professionals.’

De oogst van deze herfst wordt pas gebotteld in mei. Maar niet nadat de Havelters zelf om de paar weken naar het zuiden zijn afgereisd om naar hun wijn te kijken, om kritisch te proeven. ‘Tussentijds kan de gisting nog worden gestuurd en op een gegeven moment zeggen we: ja, dit is ‘m!’ 

Peter Pels voelt zich nu ‘200 procent wijnboer’. ‘We hebben een topwijn, plus goede afzet bij kwaliteitsbedrijven in de regio.’ Slijterijen en restaurants in (Zuidwest-)Drenthe. ‘Al die ondernemers zijn bij ons geweest, dus ze hebben er feeling mee en kunnen die passie dan ook overbrengen

op hun gasten.’ wijngoedhavelte.nl

Friesland

Voor het eerst écht zelf een fles wijn maken. Van eigen druiventeelt, na eindeloos handwerk, het resultaat van geduldig wachten. Dat is zo onbeschrijflijk mooi. ‘Bijna als een zwangerschap,’ verzucht Jantiene Broersma, ‘maar dan wel één van drie jaar.’ Of het hun grote droom was om wijnboer te worden? Och nee. Maar soms moeten de dingen gewoon zo zijn. Even buiten Twijzel, in Noordoost-Friesland, kreeg hun nieuwe leven vorm en viel alles op z’n plaats. Hier hebben Jantiene en Douwe samen hun ideaal waargemaakt. De Frysling, de noordelijkste wijngaard van Nederland, is in krap tien jaar tijd uitgegroeid tot een begrip onder fijnproevers.

Tussen Waddenzee en Wouden

‘Kijk eens om je heen, wat een verborgen schoonheid. De noordelijke Friese Wouden heeft alles; bos, water, ruimte. Veel authentieke plaatsen en mensen, veel creativiteit ook. Dit is toch een van de mooiste maar onontdekte parels van Friesland?’ Jantiene Broersma wacht het antwoord niet af. Trots is ze. Op deze stek, op hun weelderige wijngaard, ingeklemd tussen Waddenzee en Wouden, en op hun eigen merk, een unieke blend waarvan elk wijnjaar weer gesmuld wordt en die geregeld in de prijzen valt.

Overtreffende trap van uitdaging

Oorspronkelijk koesterde het stel een andere droom: een zelfvoorzienend huis. ‘We hebben lang gezocht naar een geschikte locatie en toen we dit vonden, helemaal in het niks, viel alles op z’n plek.’ De liefde bestond aanvankelijk uit een 110 jaar oud “woudhuis” – nu het knusse proeflokaal – met originele gebinten, een houtkachel en waterpomp. Ze gleden als vanzelf een ander ritme in. ‘Rondom lag nog zoveel ruimte, allerlei lapjes grond, daar moesten we wat mee.’ In het begin bood “leenvee” uitkomst; schapen, koeien en pinken om het gras, maar kort te houden. Tot Jantiene’s oog viel op een artikel over een Friese wijngaard. ‘Ik raakte getriggerd.’ Na een verkennend bezoek waren ze om. ‘We waren meteen zó geïnspireerd. Zoiets samen te kunnen doen, het zou de overtreffende trap van een uitdaging zijn,’ lacht de professioneel wijnboerin die in “een vorig leven” doktersassistente was. En ze kreeg gelijk.

Passie en ondernemerszin

Douwe en Jantiene mixten passie met reële ondernemerszin en begonnen aan hun grote avontuur. In 2009 werden op 1,5 hectare grond in één keer 5000 wijnstokken geplant. Zes druivenrassen: Johanniter, Solaris, Souvignier gris, Pinotin, Cabernet Cortis en Cabernet Noir. ‘Goed bestand tegen het Nederlandse klimaat en ziektes.’ Foto’s uit dat prille begin tonen een desolate zwarte akker met een eindeloze rij witte kokers, ‘het leek wel een oorlogsbegraafplaats.’ 

Holistisch werken was van meet af aan hun aanpak. ‘Het zo goed mogelijk voor de aarde doen en bijvoorbeeld met wassende maan zaden planten.’ Oogsten kon pas na drie jaar. ‘Dus die eerste seizoenen waren we vooral druk bezig met het in leven houden van de planten, zorgen dat de stokken goed wortelen.’ Jantiene en Douwe wisselen een blik van verstandhouding: ‘Je hebt geen idee waar je aan begint.’

Op de golven van de natuur

Ook zij betrokken gerenommeerd wijn-maker Stan Beurskens bij hun pionierswerk in de Friese bodem. ‘De verscheidenheid maakt dit werk zo mooi. Werken op het land, creatief bezig zijn met je etiketten, een stuk marketing.’ De Frysling staat op de kaart bij een aantal kwaliteitsbedrijven en gaat als relatiegeschenk de deur uit via netwerken die Jantiene hoogstpersoonlijk bijhoudt. ‘Ik ben erg kritisch als het om de afzet van onze wijnen gaat.’

De uitdaging schuilt ‘m in het ongewisse. Nog elk seizoen. ‘Onze wijnen zullen elk jaar anders smaken. Want je moet het doen met de suikers en zuren in de druiven, we mogen niets toevoegen. Dat maakt je kwetsbaar, maar het is ook een fascinerend spel met de natuur; wikken en wegen, het juiste moment afwachten. De plant wacht niet op ons. We kunnen wat begeleiden, voeden, een beetje sturen, maar over de elementen hebben we geen regie. Je gaat mee op de golven van wat de natuur te bieden heeft.’

Bubbels: Brûswyn en Frysante

Stoeien, puzzelen; het werd een tweede natuur voor de Broersma’s. Zo ontstond ook de originele naam voor hun wijngaard. Een combinatie van de provincienaam Fryslân en het beroemde druivenras Riesling. Onder de noemer Frysling worden nu jaarlijks 5000 flessen geproduceerd: smaakvolle witte wijnen, rosé wijnen, mousserende

wijnen (de Brûswyn) én een eigen prosecco (jawel, de Frysante, met een knipoog naar z’n Italiaanse evenknie). ‘We krijgen veel lof over de verrassende smaken, de variëteit aan tonen in de wijn. Gaaf! Onze Brûswyn doet qua kwaliteit ook niet onder voor de betere champagnes.’

Plukdagen en proeverijen

Dat zelfvoorzienende huis kwam er uiteindelijk ook, op een steenworp afstand van de wijngaard. In het woudhuis is nu elke eerste zondag van de maand open huis. Het zijn kleine feestjes van wijnen proeven en kopen, verhalen vertellen, kijken bij het snoeiwerk en tijdens de oogst zijn altijd vrijwillige handen welkom. Er zijn plukdagen, workshops en rondleidingen mogelijk. De Frysling is ook op afspraak geopend voor groepen vanaf tien personen. frysling.nl

Drenthe/Overijssel

Ze opereren op het snijvlak van Drenthe en Overijssel, in het schilderachtige dal waar ’t grensriviertje De Reest meandert. Een ijzeroerhoudende, zanderige en waterdoorlatende bodem. Kortom: supergrond! Toch kregen John (53) en Wilma Huisman (52) het succes van hun wijngaard nabij Balkbrug niet bepaald cadeau. ‘We moesten álles zelf uitvogelen, hebben zeker tien jaar gepionierd om op volle productie te komen.’

Afscheid van de veestapel

Hoe, dat is een verhaal apart. John is van huis uit een koeienboer. Z’n opa begon op deze plek in het Reestdal een melkveebedrijf, z’n vader rolde erin en hijzelf nam het in 1993 over. Vijf jaar later schakelden ze volledig over op biologisch boeren; duidelijk de invloed van Wilma, die uit de zorgsector komt en een eigen praktijk voor klassieke homeopathie heeft. In 2001 viel jammerlijk het doek voor de boerderij van Huisman met 80 melkkoeien: Johns hernia en moeizame herstel dwongen hen afscheid te nemen van de veestapel en van een way of life. ‘Met pijn in het hart.’

Tsja. Dan heb je 36 hectare land achter huis liggen zonder doel. Maar Wilma wist raad. Ze was lyrisch van wijnen, wilde er graag meer van weten en toen de wijnbouw in Nederland ook “boven de rivieren” oprukte, grepen ze hun kans. In 2003 zijn ze ‘gewoon maar begonnen met 3 hectare wijngaard, zonder al teveel kennis van zaken…’

En al was het eerst háár passie, ‘het werd de mijne ook,’ zegt John. Samen bezochten ze een paar wijngaarden. Ze waren maar matig enthousiast tót ze de wijnmakers van Hof van Twente in Bentelo troffen. ‘Het kan dus tóch. Daar voelde het direct goed.’ Een innige samenwerking was geboren: het hele groeiproces vindt hier in het Reestdal plaats, de wijn wordt in Twente gemaakt.

Muziek als wellness voor wijn

Dat gevoel weegt zwaar voor de eigenaren van De Reestlandhoeve. Natuurlijk moet hun schoorsteen roken, maar voor John en Wilma is er meer in het leven. Hun wijngoed is daarom ook een zorghoeve, waar onder meer jong dementerende volwassenen dagbesteding vinden. Bovendien floreren hun druiven (aan 10.000 wijnstokken) niet alleen bij liefde, vakmanschap en biologische teelt, maar wordt ook bewust gewerkt met homeopathische middelen en mineralen. De laatste paar jaar in de vorm van… muziek! 

Klassieke componisten in de wijngaard? Dat moet John nogal eens uitleggen tijdens rondleidingen. Maar de nuchtere boerenzoon is om: ‘Ik geloofde er eerst geen bal van, maar het wérkt!’ Nu loodst hij z’n gasten met groot plezier langs druivenranken die – kennelijk – stilletjes staan te genieten van een klassieke sonate uit de boxen. Muziek die hun groei stimuleert. ‘De druivenstokken zijn minder gevoelig voor schimmels, bacteriën en insecten, de celwand is dikker en dat maakt de druif weerbaarder. De opbrengst is goed, de kwaliteit ook.’ Wat wil een wijngaardier nog meer?

Vivaldi doet iets met de druif

Het was Wilma’s idee geweest: hun homeopathische middel op cellomuziek laten zetten. John (‘ik zei, ga je gang!’) experimenteerde vrolijk mee. ‘Ik had wel eens wat gelezen over proeven met klassieke muziek in wijngaarden in het buitenland; Beethoven, Bach, Vivaldi. Maakt niet uit, als ’t maar geen hardrock is. Want dan rem je de groei van de druivenstok juist.’ Het blijkt dat planten, net als mensen en dieren, reageren op muziek, de geluidsgolven “doen” iets met de druif. 

Voor zover John en Wilma weten zijn ze de enige wijngaard in Nederland die er gebruik van maakt. Met verbluffend resultaat: ‘Ik gebruik m’n gezonde boerenverstand, maar kon de witte Solarisdruif maar niet op volle productie krijgen. Wat ik in tien jaar tijd níet voor elkaar kreeg lukte met vier geluidsboxen in de wijngaard in één seizoen.

Je mag erin geloven of niet, maar het bewijs wordt hier gewoon geleverd.’ Van een matige 600 liter groeide de Solaris naar 3000 liter per jaar. ‘De muziek staat dag en nacht aan in het groeiseizoen; vanaf het aanbinden in ’t voorjaar tot het moment dat de allerlaatste druiventros geplukt is.’

In Reestlander wijn zit dus muziek. Het is hun handelsmerk geworden, zelfs de marketing is erop aangepast. De landwijnen van John en Wilma dragen een etiket met muzieknoot en namen als Prelude, Adagio, Sonate of Symfonie.

Pionier in het Noorden

De Reestlandhoeve bestaat 15 jaar en wordt geroemd om z’n kwaliteitswijnen. Van vier rassen worden negen mooie wijnen gemaakt die met regelmaat in de prijzen vallen. De productie schommelt rond de 16.000 liter per jaar. ‘We zijn met vallen en opstaan op dit punt gekomen,’ zegt John. ‘Als eerste wijngaard in het Noorden waren we een pionier, we hadden ook wel tegenslag door het weer en een gebrek aan kennis.’ Nu lachen de seizoenen de profs toe. ‘Het is een prachtig vak! Je begint met niets in het voorjaar en hoopt eind van het jaar een mooie fles wijn te hebben. Tussentijds moet je gewoon je stinkende best doen.’ reestlandhoeve.nl