Culinaire fietsroute: langs het lekkerste van Ameland

Tekst: Jolanda de Kruyf | Fotografie: Amelands Product, Adobe Stock

Dit verhaal verscheen in Noorderland 2022-6

Goed nieuws voor alle sportieve fijnproevers onder ons: actief bezig zijn en smullen van streekeigen oogst gaan prima samen. Proef maar. Met de interactieve fietsroute van het Amelands Produkt pedaleer je met de zeewind door je haren langs de leukste adresjes op het eiland én vul je onderweg je fietstassen met smakelijke souvenirs voor thuis. Al is het natuurlijk maar de vraag of al dat lekkers de boot wel haalt… Wie het laatst op z’n fiets zit trakteert!

Ameland telt nog maar een paar handenvol boeren, maar die zorgen samen wel voor een rijk en gevarieerd scala aan streeklekkers waar ze met recht trots op zijn. Proviand afkomstig van het eigen land, het hele jaar rond, geëtaleerd in knusse boerenlandwinkeltjes waar je maar wat graag een blokje voor omfietst.

En er zijn steeds meer ondernemers die zich aansluiten bij de succesformule Amelands Produkt, een officieel keurmerk voor streekeigen goed. Het motto? Lekker ègen! Wat in 1998 op kleine schaal begon met kaas, aardappelen, tarwe en meerval is zo’n kwart eeuw later uitgegroeid tot een naam van faam. Een respectabele – en nog almaar groeiende – lijst van producenten, verkoop- en beleefpunten kleurt het Amelands Produkt, dat onder de paraplu van Waddengoud valt. Dat is het overkoepelende keurmerk voor duurzame producten en diensten uit het hele Waddengebied.

Aftrappen kan overal

Waar trappen we af…? Nou, dat begint al leuk, want het start- en eindpunt bepaal je helemaal zelf. Het maakt niet uit welke kant je op fietst of welke volgorde je aanhoudt. Je kunt de tocht zodoende ook prima over meerdere dagen uitsmeren. 

De Amelands Produkt Fietsroute is in totaal 25 kilometer lang en telt 15 deelnemende bedrijven van oost tot west. Je mobieltje is feitelijk je kompas, je benen doen de rest: de app die je vooraf kunt downloaden leidt eenvoudig langs alle locaties waar de fietser een live, of naar wens virtueel kijkje achter de schermen krijgt. 

Wij knipten het tracé op in delen en begonnen gewoon lekker lui, op een zonnige namiddag op het terras van de Amelander Bierbrouwerij. En eerlijk is eerlijk: van fietsen zal vandaag wel niet veel meer komen, met ’t Leste Lot walsend in het glas (een blondbier van 6% uit eigen ketel) en een schaduwrijk plekje in het gras. Tip: check vooraf de openingstijden of kijk of de vlag uithangt, dán zit je goed aan de Smitteweg in Ballum. 

Eigen merk als groeidiamant

Doeke en Eva Visser serveren zowel buiten als binnen, in de ruime en fraai verbouwde boerenschuur, hun huisgebrouwde gerstenat – lekker met een stukje Amelander kaas, worst of bitterbal erbij, maar daarover straks pas meer. Ook verkopen ze hun tien vaste soorten in het assortiment, plus meerdere seizoensbiertjes én doen daarnaast graag een boekje open over het keurmerk waarmee Ameland zulke hoge ogen gooit. ‘Hop en rogge telen we hier zelf, mout groeit langs de Waddenkust.’ Cranberrylikeur is trouwens ook een topper in dit proeflokaal; de dieprode vruchtjes worden met de hand geplukt in de Ballumer duinen.

“Bierboer” Eva Visser zit ook in het bestuur van de Stichting Amelands Produkt. Een merk als groeidiamant, merkt ze. ‘Het is nooit af. Wat klein begon heeft een volwassen en volwaardig karakter gekregen. Het is een professionele organisatie geworden en het werkt aanstekelijk, inspireert ondernemers om ook in te haken en de eigenheid van ons eiland te laten zien en proeven.’ En dan is er nog de kruisbestuiving met restaurants op het eiland. Steeds meer horecagelegenheden doen mee, maar worden vooraf óók gekeurd voor ze een certificaat op de deur mogen plakken. ‘Ze moeten tenminste vijf Amelands Produkten actief op de menukaart voeren,’ zegt Eva.

Thee, vlees, ijs en kaas

De volgende ochtend, weer fris en fruitig, start etappe twee van de Amelands Produkt Fietsroute en die brengt ons verder westwaarts op het eiland. De Ouwe Stee aan de rand van Ballum is nog een relatieve nieuwkomer in de “hitlijst” vol culinaire succesnummers, maar de meeste eilandgasten hebben het heerlijke winkeltje van Ageeth Kooiker aan de Nesserweg al lang ontdekt. Piepklein en tot de nok volgestouwd met ouderwets snoepgoed, chocolade en thee. Eén thee mag het trotse predicaat dragen: de Amelander munt is namelijk een authentieke soort die onder meer op het erf van deze eeuwenoude boerderij wordt verbouwd.

Op de bioboerderij tussen Ballum en Hollum verkoopt de familie Blokker biologisch vlees van eigen blaarkopkoeien die hier vlakbij huis, op landgoed Halfweg grazen. Dat proef je natuurlijk. Meer richting de wadkant, bij de Kaasboerderij aan de Pietje Miedeweg, eet je het romige schepijs maar ’t beste zo uit het vuistje en sla je nog snel wat verpakte kazen in voor thuis. Johannes en Sanne Ruygh maken van Amelander koeienmelk de smeuïgste kazen. Ze verkopen ook andere, geïmporteerde soorten. Tot en met oktober kun je er terecht voor ambachtelijk ijs in tal van smaakjes. Dus wees er nog even snel bij dit seizoen.

Kroketten mét mosterd

Bij de Wad’n Keuken van kok annex “krokettenkoning” Danny Wijnberg loop je niet even spontaan binnen, maar zijn producten zijn in veel restaurants op het eiland al verkrijgbaar en in diepvriesverpakking in de supermarkt. Op afspraak serveert Danny een tafel vol lekkers, naar wens ook in je vakantiewoning, bijvoorbeeld als je iets te vieren hebt. Samen met sommelier Egbert Reining uit Hollum kookt hij bij de mensen thuis. De Amelander rundvleeskroketten worden bereid van vlees van Herefordkoeien die in de landerijen bij Nes grazen. Maar Danny heeft meer smaken – bitterbal of kroket – voor bij de borrel: chorizo oude kaas, bospaddenstoel truffel, garnalen, gerookte paling, rendang en eentje met vier soorten Amelander kaas erin.

Daar hoort een lik mosterd bij. Wat is een beetje bitterbal zonder? Het mosterdzaad wordt al jaren verbouwd op Amelander akkers en in molen De Verwachting in Hollum vermalen tot mosterd. Er bestaan al 13 verschillende smaken. De zeshoekige potjes zijn overal op het eiland te koop, en natuurlijk in ’t eigen molenwinkeltje, waar je ook meel, pannenkoekenmix en andere Waddenproducten koopt.

Wat lokaal groeit en bloeit

Het moge duidelijk zijn: de producenten van het Amelands Produkt kunnen nooit al hun ingrediënten van het eigen eiland betrekken. Niet alles groeit en bloeit lokaal, maar het is wel zaak dat wat voorhanden is wordt verwerkt. Er zijn dan ook strenge voorwaarden verbonden aan (nieuwe) deelnemers. Regel nummer één: ‘Het eiland is de basis. Wat je aanbiedt moet hier ook echt geproduceerd zijn en zoveel mogelijk gemaakt van grondstoffen die op Ameland verkrijgbaar zijn.’ 

Soms kun je Amelander grondstoffen op ’n slimme manier toepassen. Zo openden Jessie Ensing en Jelmer Douwsma vorig jaar in het dorp Hollum De Swiete Loads, een chocolaterie en patisserie. Een aantal van hun verwennerijen voor chocoholics verwierf het eervolle predicaat Amelands Produkt, hoe kan dat? Eva: ‘Zij verwerken specifieke Amelander bloemen en vruchten in hun bonbons die ze hier in de duinen oogsten, zoals braam, vlierbloesem, cranberries en duindoorn.’ 

Zwammen op koffiedik

Intussen voeren 15 ondernemers dit trotse etiket. Zij voldoen ook aan andere criteria van het keurmerk: de productie moet zo duurzaam mogelijk gebeuren en circulaire toepassingen hebben een streepje voor. Een paar voorbeelden uit de praktijk: bierbostel is een restproduct van de brouwerij en kan goed worden gebruikt als veevoer, dus de boeren op het eiland zijn er blij mee. Voor de oesterzwammen die Danny Wijnberg verwerkt in zijn Amelander bitterballen wordt de lokale horeca van Ameland om hulp gevraagd; op het koffiedik dat anders als restafval zou worden weggegooid, worden nu de zwammen gekweekt.

Duinkonijn, roggebrood, vis en piepers

Tijd om de oostkant van Ameland te verkennen, waar nog acht halteplaatsen met proeverijtjes of leerzame weetjes wachten. Over het duinkonijn bijvoorbeeld – op en top scharrelvlees – waarop de leden van de Wildbeheereenheid jagen. Door deze vorm van regulering blijft de populatie gezond. We geven onze fietsen de sporen richting Nes, het grootste dorp van de vier, waar “vleeshouwer” Johan de Jong nauw samenwerkt met de lokale jagers. Daarom biedt hij geregeld duinkonijn en Amelander gans aan, in zijn ambachtelijke slagerij in het dorpshart. Zilte weiden en zoute zeelucht geven het lams- en rundvlees dat hij verkoopt een karakteristieke smaak.

Roggebrood is – al sinds 1725! – één van de specialiteiten van de bakkers van familiebedrijf De Jong in Nes. De rogge wordt op de uitgestrekte akkers rondom Ballum verbouwd en geoogst. Ook je adres voor andere broodsoorten en écht eilandijs. Vishandel Metz vind je hier in Nes, maar ook in Hollum. Een familiebedrijf met de focus op ambachtelijke streekproducten en Noordzeevis. Een bakje kibbeling “fietst” er wel in. Specialiteiten als paella, vissoep en sushi worden in eigen keuken gemaakt. Lekker met een Amelander piepertje erbij. Die halen we uit de boerderijwinkel van de Suihoek; aan de Reeweg in Nes etaleert aardappelboer Martijn Beijaard zijn verse waar uit volle grond.

Droge worst, gerookte meerval

Nog twee beslist niet te versmaden adresjes te gaan, dus een paar kilometer doortrappen loont de moeite, naar het oostelijker gelegen dorp Buren. De handgemaakte droge worst uit eigen slagerij van de royaal gekroonde worstenkoning Ytsma (rund is Amelands Produkt, maar ze zijn er ook met kruidnagel, peper of knoflook) is zo’n typisch lekkere gadget voor in de fietstas. Een allemansvriend die de deur uitvliegt bij Streekwinkel “De Groeten van Ameland”. Dennis en Maya Ytsma en Wolter de Ree bedienen hun klandizie hier met een riante schatkamer vol heerlijkheden, met onder meer ook kazen, chocola, oliën en andere verwennerijen uit het Waddengebied. Je koopt hier ook mokken met daarop de “koppen” van bekende Amelanders. Keuzestress? Ga er even bij zitten, met een kopje koffie of thee.

Praktisch aan het voeteneind van Ameland, aan de Kooiweg in Buren, knijpen we net op tijd in de remmen voor een bezoek aan de meervalkwekerij van de broers Martin en Peter Metz. Als de vlag in top hangt is het winkeltje geopend en voor zo’n vacuüm verpakte (koud of warm) gerookte vis is altijd nog wel een hoekje vrij in de fietstas.

Non-food: wol, olie en zeep

In Juttersmuseum Swartwoude – weer terug in hartje Buren – vinden we een van de weinige non-food adresjes onder de vlag van het Amelands Produkt. Binnen wordt wol van Amelander schapen schoongemaakt, gewassen, gekaard en gesponnen tot mooie duurzame producten. De biologische wol-artikelen zijn hier te koop. In Nes nog meer eigens dat niet eetbaar, maar wél souvenirwaardig is: in de compleet gerestaureerde molen de Phenix wordt olie geslagen en daarvan worden onder meer natuurlijke oliën en zeepjes gemaakt. Een toekomstig Amelands Produkt, zoveel is wel zeker.