Lekker theeleuten: de Theefabriek in Houwerzijl

Tekst: Jolanda de Kruyf | Fotografie: Max de Krijger

Dit verhaal verscheen in Noorderland 2022-6

Het is altijd theetijd. Een kop of potje vol met koek én een goed verhaal erbij. Want ga er maar even voor zitten: ons mooie Noorderland kent een rijke theehistorie. Niet zo verwonderlijk dus dat De Theefabriek in Houwerzijl na een vliegende start een serieus blijvertje bleek en liefhebbers nu al ruim 30 jaar fêteert op een feest van smaken. In het voormalige kerkpand met z’n pastorie in Noordwest-Groningen zijn theeweetjes uit alle windstreken samengebald.

Een culinair recensent schreef eens over de menukaart van De Theefabriek dat deze “overweldigend” was en “alleen het bladeren al een hele middag vergde”. Herkenbaar. Eeuwige twijfelaars die maar moeilijk tot een keuze komen worden gillend gek van de 300 (!) verschillende soorten thee. Dat horen ze vaker in Houwerzijl. Het is ‘t soort besluiteloosheid dat je ook ziet bij goed gesorteerde pizzeria’s of pannenkoekenboerderijen. ‘Wie door de bomen het bos niet meer ziet helpen we graag een handje,’ grijnst Johan. Er zijn meerdere oplossingen bij tweestrijd: Ezeltje Prik is er één. Ofwel: gewoon met je ogen dicht lukraak ergens voor gáán en je laten verrassen.

De Thee Top Tien is ook een prima optie; op deze hitlijst vind je de meest gangbare succesnummers. Met een thematisch theeproeverijtje – vijf minipotjes – maak je in vogelvlucht kennis met nieuwe smaken en landen. En dan is er altijd nog een team goed geïnstrueerde serveersters dat veel kennis van zaken heeft en je eenvoudig door het woud van soorten loodst: ‘Houd je van puur of thee met een smaakje? Zwart, of groen? Fruitig of bloemig…?’

Een kerk voor één gulden

Voor het ontstaan van De Theefabriek moeten we terug naar de jaren 80. Brenda Ensing is dan een piepjonge, net afgestudeerde lerares tekenen en handenarbeid, die vanuit Groningen Stad naar haar eerste baan rijdt: een middelbare school in Oosterwolde. En of dat al niet spannend genoeg is, zal die ene, bewuste autorit haar levensloop drastisch veranderen.

Op de autoradio klinkt muziek en de aanstekelijke stem van discjockey Jeroen van Inkel; hij vertelt over een wedstrijd waarbij luisteraars een leegstaand kerkgebouw kunnen kopen, voor het symbolische bedrag van één gulden. Het gaat om de voormalige vrijgemaakte kerk in Houwerzijl. De met het verderop gelegen Ulrum gefuseerde kerkgemeente laat een leegte achter aan de Hoofdstraat en een groepje regionaal pionierende ondernemers en notabelen heeft de koppen bij elkaar gestoken. Als de Stichting TROMM (Toeristische en Recreatieve Ontwikkelings Maatschappij Marenland) nemen zij het gebouw over en prikkelen enthousiaste plannenmakers met de “1 gulden actie”. Er is wél een voorwaarde: de nieuwe bestemming moet een toeristisch-recreatieve zijn, om het nog stille Noordwest-Groningen een boost te geven. 

Brenda’s interesse is meteen gewekt. Zij is, net als haar vriendin en oud-studiegenoot Machteld Remerie, namelijk een échte theefanaat. En “ooit” samen een theeschenkerij beginnen is een sluimerende toekomstdroom. De stem van de deejay verstomt, maar de raderen in haar hoofd draaien op volle toeren. Het zaadje is geplant.

Een ware publieksmagneet

Brenda en Machteld waren, samen met hun wederhelften Johan Lange en Jan de Vries, niet de enigen met een aardig plan voor het leegstaande godshuis (bouwjaar 1862). Zo’n 80 (wilde) ideeën werden gelanceerd, variërend van een poezenmuseum tot een autosloperij of een jeneverstokerij. Maar de suggestie van De Theefabriek (‘een lekkere stoere naam die bij Groningen past’) rolde als winnaar uit de bus.

Geholpen door familie en vrienden stortte het viertal zich op de verbouw van kerk en pastorie en in mei 1990 was de officiële opening van de theeschenkerij annex theemuseum en – winkel. ‘Niet iedereen had er direct het volste vertrouwen in,’ blikt Brenda terug. ‘We waren bezig met extra parkeergelegenheid en dachten dat wel dat we wel meer dan drie plaatsen nodig zouden hebben. De opzichter van de gemeente die meehielp zei toen: “Ach meisje, denk je nou echt dat hier straks zoveel mensen komen…?”

Het is een klassieker geworden in de vele anekdotes uit hun begintijd. Want De Theefabriek groeide van kleinschalige attractie uit tot ware publieksmagneet. De pleisterplaats – nog altijd Nederlands enige échte theemuseum – verwierf naam en faam als populair adresje voor een keur aan High Tea’s, lunch en funshopping voor theeleuten, en als aantrekkelijke halteplaats tijdens een rondje fietsen. Intussen trekt De Theefabriek zo’n 50.000 bezoekers per jaar.

Studies komen van pas

Na een paar jaar scheidden de wegen van het kwartet zich en namen Brenda (nu 56) en Johan (55) het roer over. Na vele jaren samen het theewater kokend te hebben gehouden, is het nu vooral Johan die zich nog met het dagelijkse reilen en zeilen van dit theeparadijs bezighoudt, zijdelings bijgestaan door Brenda en in hun kielzog een team van 30 medewerkers. ‘We kunnen niet meer zonder,’ weet hij. ‘Mensen zeggen hem wel eens: “Joh, wat zonde dat jullie allebei nooit wat met je opleiding hebben gedaan.” Maar het tegendeel is waar.’

De pragmatische kennis en wetenschappelijke knowhow die Johan overhield aan zijn studie psychologie gebruikt hij veelvuldig in het dagelijkse leven. ‘De ene keer zit ik op het dak van ons kerkgebouw om iets te maken, de andere keer bouw ik onze website. Het hebben van een eigen bedrijf als dit is zo divers.’ Brenda’s hand is duidelijk zichtbaar in de looks van De Theefabriek, van kleurgebruik tot ontwerp van het museum. ‘Alles wat je hier binnen ziet ademt haar creativiteit en tekentalent.’ De eerste jaren woonde het stel zelf in de pastorie naast de kerk, maar die werd bij het groeiende bedrijf betrokken en Johan en Brenda verhuisden naar een pand aan de overkant. 

De ontdekkingsreis is nooit af

Terug naar de thee. Die nu eens hartverwarmend, dan weer verkwikkend is. Heilzaam op momenten. Troostrijk. Velen van ons herinneren zich de theepot met de koekjestrommel ernaast, die klaarstonden als je van school kwam en je je verhalen kwijt kon. En hoe je als meiden onder elkaar met sloten thee eindeloos kwebbelen kon. ‘Het is zowel een heel alledaags, als ook fascinerend en veelzijdig product,’ zegt Johan Lange erover. Toen hij met Brenda aan dit avontuur begon was thee als drank in opmars, ze hadden de tijd mee. ‘De smaakjes waren in opkomst en de belangstelling voor de herkomst van thee groeide.’

Hun eigen leerschool werd een ontdekkingsreis – die nog niet af is. Ze lazen veel, trokken de wijde wereld in, bezochten landen en streken met beroemde theeplantages zoals Sri Lanka. Het was hun combinatie van lef en ondernemersgeest, enthousiasme en een educatieve inslag die de doorslag gaf. ‘Het werd ons toen gegund,’ zegt Brenda erover, ‘maar je kunt niet gaan stilzitten. Deze wereld blijft in beweging en gelukkig raken we nooit uitgeleerd. Je moet jezelf blijven onderscheiden door vernieuwend te zijn en je aanbod te verbreden.’

Streek met rijke theehistorie

Nederland en thee, ze zijn onlosmakelijk verbonden sinds de VOC-tijd. Zeevaarders op handelsmissie brachten de gedroogde bladeren van de theeplant al uit de kolonie Indië mee naar huis. ‘Het waren de Nederlanders die de thee in Europa introduceerden,’ doceert Johan. Vroeger een ronduit kostbaar product dat, deftig nippend, uitsluitend door de gegoede burgerij werd genoten. ‘Nu is het wereldwijd volksdrank nummer één.’

Het noorden van ons land heeft traditiegetrouw een reputatie als het op theedrinken aankomt. ‘Dit gebied kent een veel rijkere theehistorie dan bijvoorbeeld het westen van Nederland.’ Denk aan hofleverancier Brandsma, de koffie- en theespecialist uit Bolsward. De theefabriek van Douwe Egberts in Joure. Of Groningen Stad met z’n legendarische theepakhuizen als Niemeijer, Insulinde en Tiktak. Ook voor Johan en Brenda is de theehándel een belangrijke tweede poot onder hun bedrijf geworden. Ze hebben hun eigen groothandel in Houwerzijl die een brede markt in Nederland en België bedient.

In cocktails, muffins en koekjes

Thee, thee en nog eens thee. Niet alleen om warm te drinken. De “fabriek” mengt eigen melanges, verwerkt droge thee, kruiden en specerijen ook in een origineel huisassortiment waaronder (ijs)theecocktails, met en zonder alcohol, en in allerhande bakproducten zoals muffins en koekjes. Het verveelt de uitbaters nog geen moment. ‘Net zoals met wijn-spijscombinaties kun je theesoorten ook heel goed afstemmen op je gerechten. Neem pittig eten van de Chinees, daar past een potje jasmijnthee prima bij. Warme thee doet het sowieso goed als begeleiding bij een warme maaltijd, feitelijk beter dan een glas koude drank.’

In weetjes als deze herken je hun behoefte tot kennisoverdracht. Brenda lacht: ‘Dat lesgeven zit er nog steeds in. Het educatieve speelt altijd wel een rol in wat wij hier doen.’ Het museale deel van hun Theefabriek vertelt het complete verhaal van thee. Van verbouw en oogst tot droogproces, verwerking en gebruik. Wie heeft het theezakje uitgevonden, en hóe krijgen ze die losse thee daarin? Ja, ook voor dit soort vragen kun je in het museum terecht.

Een sommelier op school

Voor wie onverzadigbaar is en serieuze ambities heeft om een gevorderde theedrinker te worden, boekt een Theeschool-arrangement, een noviteit in Houwerzijl onder hetzelfde dak. Een theesommelier brengt hier groepen – op afspraak – de fijne kneepjes van het vak bij. ‘Het staat nog in de kinderschoenen, maar er is al veel vraag naar,’ vertelt Johan. Lezingen, proeverijen, workshops en trainingen staan op het programma. ‘Je kunt je kennis verdiepen of je laten verrassen via het aanbod van de Theeschool, proeven én lekker actief bezig zijn met thee. Geschikt voor jong en oud, beginner en prof.’