Tekst: Marloes de Moor | Fotografie: Michel Tilma
Dit verhaal verscheen in Noorderland 2021-6
De muren, vensters, gaten, kuiltjes, spleten en scheuren in Leeuwarden zijn niet meer hetzelfde, sinds kunstenaar en fotograaf Michel Tilma er ronddwaalt. Want wie goed zoekt, vindt 55 miniatuur-taferelen, die met een beetje fantasie vanzelf tot leven komen. Overal in Leeuwarden situeert hij kleine poppetjes, die op de foto ineens levensgroot lijken. En met succes. De Miniature People Leeuwarden-route is inmiddels een populaire attractie in de Friese stad.
Languit ligt Michel Tilma op zijn buik voor een putdeksel op het Oldehoofsterkerkhof in Leeuwarden. Geconcentreerd tuurt hij door zijn fotocamera, één oog toegeknepen. Voor zijn neus een plukje gras en een plas water. Hoog boven hem de scheve, kromme Oldehove. Verbaasd slaan passanten hem gade. Wat doet die man daar op de grond? Sommigen stoppen en vragen het hem.
Pas als Michel wijst op de miniatuurpoppetjes die samen picknicken in het gras, zien ze waar het om gaat. Het is een van de 55 miniatuurtaferelen die Michel in Leeuwarden heeft neergezet. Een routekaart brengt wandelaars langs al zijn creaties. Die variëren van backpackers, werklieden en straatmuzikanten tot een tuinman, mountainbikers, spelende kinderen en een accordeonspeler. Nadat Michel de poppetjes heeft geplaatst, maakt hij er een foto van en plaatst die op zijn website en op Facebook.
Jaren geleden had het hem onvoorstelbaar geleken dat hij ooit door de stad zou lopen om er kleine poppetjes neer te zetten. Hij wist zelfs niet van het bestaan ervan. Michel had een druk leven, ging graag stappen en bezocht alle voetbalwedstrijden van Cambuur, zowel uit als thuis.
Hersenbloeding
Totdat hij zich op 30 oktober 2012, vlak voor de bekerwedstrijd Cambuur-Telstar, ineens niet lekker voelde. ‘Ik kreeg een koud gevoel in mijn nek en op achterhoofd en voelde me beroerd. Vervolgens ben ik naar de wc gegaan en daar tegen de muur gaan zitten. En toen was ik weg; buiten bewustzijn. Een vriend vond me en waarschuwde de EHBO. Daarna kwam de ambulance. In eerste instantie werd ik naar huis gestuurd, omdat ze niet veel konden vinden. Maar ’s nachts in bed voelde ik ineens de rechterkant van mijn gezicht niet meer. Mijn mond hing scheef en ik zag dubbel.’
Pas ’s morgens belde Michel de dokter. Die constateerde meteen dat het mis was en stuurde hem met spoed naar het ziekenhuis. ‘Ik bleek twee hersenbloedingen te hebben gehad. Daar kwam in het ziekenhuis nog een derde bij. Ik ben een paar uur buiten kennis geweest en werd wakker met erge hoofdpijn. Met allerlei draden lag ik aan de apparatuur.’
Drie weken lang lag Michel in het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG). ‘Ik was vooral doodmoe. Als ik drie stappen zette, kon ik al niet meer. Eenmaal thuis heb ik twee jaar lang gerevalideerd. Twee keer per week deed ik allerlei oefeningen en had ik gesprekken. In 2013 vertelde de neuropsycholoog me dat ik mijn ruimtelijk inzicht en creativiteit kwijt was. Pas later zou blijken dat aan mijn creativiteit eigenlijk niets mankeert.’
Hoewel er zo op het eerste gezicht niets te zien is aan de sportief ogende, goed gebouwde Michel, veranderden de hersenbloedingen zijn leven ingrijpend. Hij is vaak moe, waardoor uitgaan niet meer kan en simpele bezigheden al gauw te veel zijn. Drukte, feestjes en verjaardagen mijdt hij omdat ze te veel prikkels veroorzaken. Zijn werk bij een telefonie- en internetbedrijf kan hij wel blijven doen, maar nog maar 24 uur in de week. Na elke werkdag moet hij herstellen, omdat die veel van hem vergt. ‘Fietsen en lopen kan ik gelukkig nog wél goed. Ik leg vele kilometers per week af. Soms zelfs lange wandelingen van 25 kilometer. Het zit vooral in mijn hoofd.’
Aan de wandel: de Poëzieroute in Leeuwarden
Nieuwe hobby
In 2013 ging Michel zich interesseren voor fotografie. ‘Het was voor mij een stimulans om ergens heen te gaan en meer onder de mensen te komen. Ik kocht een camera en volgde een fotografiecursus. Eerst maakte ik beelden van de natuur en zonsondergangen, de bekende plaatjes die je overal ziet. Dat vond ik eigenlijk niet leuk; ik wilde juist iets originelers. Ik raakte vervolgens geïnspireerd door een Engelse kunstenaar die miniatuurpoppetjes fotografeerde. Die miniatuurfotografie leek mij ook wel wat, maar dan in Leeuwarden. Je bedenkt dan zelf een scène en zet de poppetjes in die situatie op straat of rond een bestaand voorwerp dat er goed in past.’
Michel plaatste in eerste instantie twee “miniatuurmensjes” op een bankje bij Oldehove, maakte er een foto van en zette die op Facebook. ‘Daar kreeg ik veel reacties op. Het zette me ertoe aan om door te gaan. Als ik nu de eerste foto zie is dat een enorm verschil met hoe ik nu werk, maar ik moest toch ergens beginnen. Ik nam de poppetjes in het begin ook weer mee naar huis, want goedkoop zijn ze niet. Later ben ik ze gaan vastplakken met secondelijm om te voorkomen dat ze wegwaaien, meegenomen worden of zoek raken.’
Het bleek een succes. Mensen gingen de taferelen zoeken en lieten merken dat ze het leuk vonden. Michel plaatste bij al zijn minikunstwerkjes een poster met links naar zijn Facebook- en Instagramaccount, zodat belangstellenden contact met hem konden opnemen.
Route langs minikunstwerken
In samenwerking met excursiebedrijf A Guide to Leeuwarden bracht Michel de Miniature People Leeuwarden-route uit. Daarmee kunnen mensen langs de taferelen wandelen. ‘We begonnen voorzichtig en drukten er eerst 500. Die waren binnen een week weg. In coronatijd is de route alleen maar populairder geworden. De routes waren niet aan te slepen. Veel mensen beschouwden het een leuk tijdverdrijf.’
En dat is nog steeds zo. Michel heeft inmiddels een vaste schare volgers die hem per sms, app of mail waarschuwen als poppetjes verdwijnen, omvallen of kapot zijn. Ook als een pand verbouwd wordt of een muur dreigt te verdwijnen trekken ze bij hem aan de bel. Dan pakt hij zijn rugtas in met tubes lijm en een reisetui vol poppetjes om vervolgens op pad te gaan. Een herstelronde noemt hij dat. ‘Dan vervang ik ze of zet ze weer goed. Dit doe ik eens per week.’
Stomvervelend vond hij het dan ook toen hij in oktober 2020 corona kreeg en niets kon doen. ‘Je moet de route echt bijhouden, maar ik kon niks beginnen. Dat was frustrerend. Ik zat me te verbijten over poppetjes die kapot waren en wilde niet dat de taferelen verwaarloosd werden. Maar doordat ik nog heel lang moe was van de corona, kon ik ook geen langere stukken fietsen of wandelen. Een bevriende taxichauffeur bood mij aan om er langs te rijden, zodat ik ze kon bekijken en herstellen. Daar was ik ontzettend blij mee. Het was een opluchting toen ik alles weer in orde had gebracht.’
‘Gaat het wel goed, meneer?’
Naast de herstelrondes gaat Michel natuurlijk ook de stad in om nieuwe poppetjes neer te zetten op plekken die hij eerder heeft gespot. ‘Op straat kijk ik altijd voor, naast, boven en onder me, op zoek naar geschikte locaties: een scheur in een muur, een gat, een waterplas, een stukje gras. Ze moeten wel enigszins verborgen zijn, zodat mensen er niet op stappen en wat moeite moeten doen om ze te vinden. Vaak heb ik al in mijn hoofd welk tafereel bij de plek zou kunnen passen. De avond van tevoren zoek ik de juiste poppetjes al uit. Daar zijn er duizenden van, dus keuze genoeg.’
Een tijdje geleden zat hij op zijn knieën bij een boom, gooide wat extra water bij een regenplas en legde er een miniatuurbootje met een roeiend koppel in. Toen er een auto stopte en iemand door het open raam “Gaat het wel goed, meneer?” riep, antwoordde Michel opgeruimd: ‘Het kan niet beter!’ Want niets is leuker dan een perfecte plek vinden voor een idee dat hij al een tijd in zijn hoofd heeft.
Plassende man
Een van populairste poppetjes is de plassende man. ‘Ik moet zelf altijd vaak naar de wc als ik ergens loop. Vandaar het idee.’ De plassende man is helaas wel al meerdere keren omgevallen of zelfs van de muur afgevallen. Soms kon hij de muur niet meer opklimmen en lag dan moederziel alleen op de straat. De oorzaak was een stapavond en nacht, zo schrijft Michel in zijn blog. Sinds enige tijd heeft de man gezelschap gekregen van een plassende vrouw en daarover heeft hij bedacht: In de liefde wou het ook niet vlotten, maar sinds vandaag heeft hij een vriendin. Zij moet net als hij overdag heel veel plassen. Ze hebben elkaar ontmoet in het café, toen ze beiden naar de wc liepen.
En laatst nog was de oud loco-burgmeester weer eens ontsnapt uit zijn doosje bij de Oldehove. ‘Gelukkig had ik nog een miniatuur en heb ik hem weer teruggebracht,’ vertelt Michel. Hij vindt het leuk om verhalen te verzinnen bij de poppetjes. Sinds 2019 houdt hij een blog bij waarin hij die deelt met anderen.
‘Zo gaan de poppetjes niet alleen voor mij, maar ook voor andere mensen echt leven. Kinderen zie ik vaak even stil staan en hele verhalen, met stemmetjes en al, vertellen. Heel anders dan hoe ik het had bedacht, maar dat is alleen maar leuk. Ook volwassenen praten tegen de poppetjes. Daar geniet ik van. Klaarblijkelijk maken ze iets los in de fantasie van mensen en inspireert het ze. Bovendien komen zij met deze route op plekken in de stad waar ze anders minder gauw zouden lopen. Het is eens wat anders dan alle bekende hotspots in de stad.’
