Monumentale molens: ankers in de samenleving

Tekst en foto: Jolanda de Kruyf

Waarop hóópt de molenaar als-ie ’s morgens uit zijn raampje kijkt? Op beste wind natuurlijk. Met gunstig gezinde elementen draaien de wieken weer als een tierelier en een molen in bedrijf levert productie, brengt dus voorspoed. Zo was het toen. En ook vandaag de dag nog geldt: rust roest! Ons Noorderland telt een paar handenvol monumentale molens die “De Hoop” heten of “De Liefde” zijn gedoopt. Een rondje langs grondzeilers en stellingmolens.

De Hoop is een veel voorkomende naam in molenland. Niet zo verwonderlijk: de verwachtingen in een dorp voor een florissante toekomst waren vaak hooggespannen bij de bouw. Met de komst van een molen kreeg de bevolking meer economisch perspectief. Er kon worden gedraaid en dát betekende letterlijk en figuurlijk brood op de plank.

Stilstand is achteruitgang

Hoe ouder hoe strammer. Dat geldt voor mensen, maar zeker ook voor monumenten van pakweg 150 tot 170 jaar oud. Zoals de mens z’n gewrichten in beweging houdt, wordt ook het geraamte van de uit massief hout opgetrokken werkpaarden zo nu en dan flink opgepord. ‘Stilstand is achteruitgang,’ leert Wiepke Schukken ons. Hij is voorzitter van Stichting De Fryske Mole, die zich sinds 1970 om het behoud en beheer van dit Friese erfgoed bekommert. ‘De beste manier om een molen in gezonde staat te houden is ‘m gewoon te laten draaien.’ Groot bijkomend voordeel: ‘Zo geef je houtworm en boktor ook minder kans, want die insecten hebben een barre hekel aan de trillingen die bij het draaien loskomen.’

Bakens en werkpaarden

Ooit vormden molens, samen met kerktorens in het dorp, beeldbepalende bakens én werkpaarden, zowel op land als water. Je kon er praktisch alles mee aandrijven: de molen was de motor waarmee je hout kon zagen of water verpompen, een last takelen, elektriciteit opwekken, olie winnen, granen of verfpigmenten malen, persen en stampen. Vooral tussen 1850 en 1900 beleefde de molenbouw een piek in ons land. Maar het gros van al die industriekolossen verloor z’n functie door de opkomende mechanisatie in de 20^ste eeuw, en een flink deel werd gesloopt. Het is frappant hoe vaak molens zijn verplaatst of afgebroken door bouwdrift. ‘De stedelijke ontwikkeling leidde er in de 19^de eeuw toe dat molens nogal eens letterlijk in de weg stonden,’ zegt Wiepke Schukken. ‘Zo komt het dat flink wat molens uit het toenmalige Holland moesten wijken voor nieuwbouw en in het noorden een tweede leven kregen.’

Meer lezen

Verder lezen? Meer informatie over molens vind je in Noorderland 2022-3. Dit nummer is nu te koop in de winkel en in onze online webshop. In dit nummer namen we onder andere een kijkje op de Noorderbegraafplaats in Assen, spraken we met fotograaf en tekstschrijver Saskia Aukema over voltrokken huwelijken in Kamp Westerbork en maakten we een mooie tuinreportage over Lancaster Garden. Dit – en nog veel meer – lees je nu in de nieuwe editie!