De heilzame werking van kruiden

Onopgemerkt staan ze in de berm. Planten en bomen die zachtjes ritselen in de wind, terwijl fietsers, wandelaars en honden ze argeloos passeren. De voorbijgangers weten misschien niet dat veel plantensoorten in Noord-Nederland als geneeskrachtig kruid kunnen dienen. Bovendien herbergt dit onbeduidende groen vaak mysterieuze en meeslepende verhalen. Ingrid Kropf is kruidenvakvrouw en schreef Het Kruidenboek van Ingrid. In haar woonplaats Eenrum geeft ze daarnaast les over kruiden in haar kruidenvakschool De Draak. Speciaal voor Noorderland vertelt Ingrid over kruiden die te vinden zijn in het Noorden. Over de werking ervan, én over de mythes en legendes erachter.

Kruidenvakvrouw Ingrid Kropf kwam zo’n 20 jaar geleden in contact met de alternatieve geneeskunde, toen haar zoon een huilbaby bleek te zijn en ze dat probleem verhielp met behulp van een homeopathisch genezer. Ingrid: ‘Mijn interesse in kruiden was gewekt en ik ben homeopathie gaan studeren. Daarnaast ben ik fytotherapie gaan studeren, dat lijkt op homeopathie maar het verschil is dat je de planten dan puur gebruikt (gehele substanties). Op een gegeven moment werd kruidengeneeskunde een heel zware fascinatie. Een soort van gekte.’ 

‘Vroeger werd kennis mondeling overgedragen, en dat geldt ook voor informatie over kruiden. Deze informatie werd vooral aan de hand van sprookjes doorgegeven,’ vertelt Ingrid. ‘Ten tijde van de heksenvervolging was men genoodzaakt om informatie over kruiden te verbergen. Een sprookje, legende of mythe was zeker dan een prachtige manier om kennis over te dragen.’ Ingrid heeft zes kruiden op een rijtje gezet waar ze van alles over weet te vertellen.

Betoverende brandnetel

De legende

De brandnetel herinneren wij ons allemaal als een venijnig plantje, maar Ingrid weet het goede van de plant wel in te zien. Het kruid doet haar denken aan het sprookje “De zes zwanen”, waarin zes jonge prinsjes in zwanen veranderen nadat ze hemdjes hebben gekregen van hun stiefmoeder. Hun zusje verbreekt deze betovering door haar broers te vangen met netelhemden.

De werking

Ingrid: ‘Brandnetel helpt bij bijna alle overgangsklachten, reuma, de vertraging van botontkalking, en het verhogen van je weerstand. Daarnaast bevordert het kruid de ontlasting en is het een gezonde aanvulling op je mineralen.’ Een minder concreet voorbeeld van hoe brandnetel ons tot nut kan zijn, is dat het volgens Ingrid ons wat “losser kan maken”. Ingrid: ‘Brandnetel, met name de jonge toppen ervan, helpt mensen om minder hoge idealen aan zichzelf te stellen. Dit kruid helpt om wat makkelijker in het leven te gaan staan.’

De bereidingswijze

Ondanks zijn stekeligheid is de brandnetel een veilige plant om te eten. In het voorjaar verschijnt de brandnetel door heel Nederland op voedselrijke plaatsen, zoals in bossen, bermen en op akkers. 

 ‘Het voorjaar is de periode waarin iedereen behoefte heeft aan extra mineralen en vitamines. Deze zitten er dan ook in. Je kunt de brandnetel verwerken in een heerlijke brandnetelsoep of je kunt het mengen in een brandnetelstamppot met aardappelen,’ vertelt Ingrid. 

Uiteraard is het wel verstandig om bij het brandnetel-verzamelen de bermen over te slaan en te kiezen voor een plek in de vrije natuur, zodat luchtvervuiling niet aan de orde is. Je kunt de bladeren, zowel vers als gedroogd, toevoegen aan voorverwarmd water.  

De wonderen van de witte dovenetel

De mythe

De witte dovenetel draagt een bloedstollend, bijna luguber verhaal. De Griekse mythe over Lamia, welteverstaan. Zij was een bloedmooie vrouw en wist zelfs oppergod Zeus te verleiden. Maar Zeus had thuis nog een vrouw, Hera, en zij kon het niet verdragen dat Lamia er met haar echtgenoot vandoor ging. Dat mondde uit in een smakeloze vergelding van Hera’s kant: ze doodde alle kinderen van Lamia. Lamia, op haar beurt, verslond vanaf dat moment alle kinderen die ze tegenkwam. Tot slot kwam Zeus met een oplossing: hij veranderde Lamia in een witte dovenetel. 

De werking

Ingrid: ‘Het kruid helpt bij vrouwenklachten, zoals bij meisjes die net vrouw worden. Ook kan het kruid helpen bij vrouwen die in de menopauze zijn, die dus afscheid nemen van hun vruchtbare fase.’ 

Daarnaast zijn er volgens Ingrid kwalen van heel andere aard die ook goed kunnen worden opgelost met dit kruid, zoals bijvoorbeeld keelklachten. ‘De bloemen van de witte dovenetel zijn erg groot en lijken op een keel. Daarom zouden ze ook juist voor onze keel goed zijn. Al helemaal als de keelklachten voorkomen met hormonale klachten, is de witte dovenetel een goede en veilige keuze.’

De bereidingswijze

Witte dovenetel is een veilige plant, waar je thee of soep van kunt maken door de gedroogde bloemen aan kokend water toe te voegen. Ook kun je het kruid verwerken in een salade. Witte dovenetel groeit van april tot september en je vindt deze netel in heel Nederland. Witte dovenetel zoekt voedselrijke plekken op die zonnig tot licht beschaduwd zijn.

Plezier van de vlier

De legende 

Over een paar maanden zal de vlier het landschap weer verrijken met zijn prachtige witte en roze bloemen, en nog weer later zullen de sierlijke besjes op het toneel verschijnen. Over de vlier doen tal van verhalen de ronde. De meest bekende is die van Vrouw Holle. Je kent het oude vrouwtje misschien als de vrouw die haar kussens laat uitschudden en daarmee de wereld een witte deken van sneeuw toebedeelt. Ingrid kan echter nog veel meer vertellen over deze vrouw uit de Germaanse volksvertelling. 

‘Vrouw Holle woont bij de wortels van de vlier. Ze staat in contact met de onderwereld, en ze beloont plichtsbewuste mensen. Twee dochters van een weduwe, Goud-Elsje en Pek-Elsje, komen in die wondere wereld van Vrouw Holle terecht. De eerste dochter wordt voor haar ijverige werken beloond met goud, de tweede wordt, zoals de naam misschien al doet vermoeden, met pek overgoten omdat ze weigerde hard te werken. Dat past bij de rol die Vrouw Holle heeft als beschermster van de plichtbewuste mensen.´

De werking

Mensen die kampen met een griep of verkoudheid, kunnen eens proberen of de vlier genezing brengt. Ingrid: ‘Het sap van de bloesem werkt weerstand verhogend. Je kunt het tot je nemen na een ziekbed of bevalling. Ook kun je het sap drinken wanneer je  overwerkt bent geraakt.’ 

Ingrid ziet ook nog een ander voordeel in de vlier. ‘Volgens de overleving kun je aan de vlier al je geheimen kwijt. Als dat zo is, dan is dat geweldig, want het is bekend dat een zwaar geheim belastend is voor de gezondheid. In dat geval zou je dus de vierbloesem tot je kunnen nemen. Maar daarnaast zou ik iedereen willen aanmoedigen om zijn of haar geheimen aan de vlier te vertellen.’

De bereidingswijze

De vlier is geen veeleisende bewoner, want hij groeit op zowel droge als vochtige plekken. Daarnaast doet de vlier het niet alleen goed in het wild, maar zou je de plant zelfs kunnen treffen in je dakgoot. Bloemen van de vlier kun je van mei tot juli oogsten. Je kunt sap van de bloemen maken door ze in kokend water te leggen en er suiker en citroen aan toe te voegen. Na twee tot vier dagen kun je het sap van de bloemen scheiden met behulp van een theedoek. 

Van de besjes, die in de herfst verschijnen, kun je heerlijke vlierbessensiroop en vierbessenjam maken door ze te koken. 

Waarschuwing! 

In het geval van de besjes is het belangrijk dat je ze eerst kookt. Rauw zijn ze namelijk giftig. Zelfs vogels kunnen diarree krijgen van vlierbessen.

Duizendblad werkt tegen duizend dingen

De mythe

Een kruid dat in vol ornaat in de berm kan staan is duizendblad. De plant heeft dan ook een goede reden om zich vol trots aan ons te tonen, want volgens een van de versies over de Trojaanse oorlog,  genas het blad de Griekse held Achilles. Ooit had zijn moeder hem in de mythologische rivier de Styx gedoopt. Ze wilde hem op die manier onsterfelijk maken. Doordat Achilles echter bij zijn hiel werd vastgehouden, ontstond daar een kwetsbare plek. Tijdens de Trojaanse oorlog werd Achilles juist in zijn hiel geraakt. Volgens een van overleveringen kwam de genezing van duizendblad. Geen wonder dus dat duizendblad in het Latijn de naam Achillea millefolium draagt. 

De werking

‘Duizendblad is een hardnekkig kruid,’ zegt Ingrid. ‘Vroeger bedekten timmermannen hun wond met dit kruid. Ik noem het dan ook wel “timmermanskruid”. Het kruid is geweldig voor wondgenezing en het stopt bloedingen.’

Volgens Ingrid is duizendblad net als witte dovenetel een goed vrouwenkruid. ‘Het kruid helpt tegen menstruatieklachten, en het schijnt dat je er zelfs bevallingen mee op gang kan helpen.’ Bovendien zou het kruid een uitkomst zijn voor het zenuwstelsel. ‘Kortgezegd kalmeert duizendblad het zenuwstelsel. Het kruid helpt ook tegen kramp. Daarnaast werkt het kruid tegen spataders en andere aderklachten,’ licht Ingrid toe.

De bereidingswijze 

Duizendblad kan goed tegen droogte en vertoont zich op zowel voedselrijke als gebruikte grond. De plant bloeit de hele zomer en laat dan vrolijke roze of witte bloempjes zien. Met de blaadjes kun je wonden stelpen. Ook zou je een bad van de blaadjes kunnen nemen, wat menstruatiepijn tegengaat.

Bovendien kun je van duizendblad thee maken door fijngesneden blaadjes in te laten trekken in gekookt water. Duizendblad op eenzelfde manier toevoegen aan soepen, sauzen of omelet is ook een goede maaltijdtip.

Waarschuwing!

Van duizendblad moet je niet teveel eten per dag; wanneer je meer dan 4,5 gram van de blaadjes tot je neemt kun je hoofdpijn krijgen. Sommige mensen kunnen daarnaast huiduitslag krijgen door duizendblad aan te raken.

Weetje

Ingrid hoorde ooit dat duizendblad een van de eerste kruiden was die na de kernramp in Tsjernobyl weer groeide. ‘Dat geeft de indruk dat bij stralingsziekten duizendblad het proberen waard zou moeten zijn. Hoe dan ook, duizendblad heeft duizend blaadjes en helpt tegen duizend dingen.’

Geheimzinnige goudsbloem 

De mythe 

De eerste indruk van een goudsbloem? Een vrolijke noot, zou je waarschijnlijk zeggen: eentje die met haar dieporanje kleur een lach op je gezicht tevoorschijn tovert. Toch duikt de goudsbloem telkens op in verhalen over de dood, weet Ingrid te vertellen. Zo droeg Maria een goudsbloem bij zich toen haar zoon stierf, en huilde Aphrodite bittere tranen toen haar geliefde overleed. Uit die tranen kwamen goudsbloemen tevoorschijn. Ingrid: ‘Dit soort verhalen probeer ik altijd te vertalen naar de psychische achtergronden waar mensen aan kunnen lijden. Steeds komt verlies van een geliefde naar voren. De bloem past bij mensen die in een rouwproces zitten.’

De werking

Goudsbloem geneest wonden en is goed voor onze huid. Dat hadden de oude Egyptenaren al in de gaten. Zij gebruikten de plant vanwege haar verjongende eigenschappen. ‘In het kruid zitten veel stoffen die de huid kunnen genezen. Daarnaast reinigt goudsbloem de lymfe en de lever. Dat is belangrijk bij huidklachten. In feite verhoog je de weerstand van een persoon, en dat komt ten goede aan de wond.’ 

De bereidingswijze 

Goudsbloemen kun je in het voorjaar zaaien op zonnige plaatsen en de bloem zal in de zomer bloeien. Je kunt de bloem als kruid toevoegen aan zowel hartige als zoete recepten. Wanneer je de bloem bovendien toevoegt aan een basisolie en deze twee weken laat staan, heb je olie die goed is voor de huid. 

Bijwerkingen

Wonden die je wilt toedekken met goudsbloem moeten gereinigd zijn, omdat de wond sneller zal helen. Hoogstzelden kun je last hebben van een allergie. Mogelijk kun je een licht gevoel krijgen in je hoofd. 

Sint-Janskruid: echt zonnekruid

De mythe

Sint-janskruid is een echt zonnekruid. De plant groeit dan ook rond het feest dat aan Sint Jan gewijd is: midzomernacht. Met name in Noord-Europa viert men het midzomernachtfeest nog volop. Bij sint-janskruid hoort dan ook de mythe over de Noorse god Baldr. Baldr was de god van het licht, de natuur en de zomer. Ingrid: ‘Na een lange reis langs de sterrenbeelden rustte Baldr in een grot. Hij werd echter aangevallen door een everzwijn. Die verwondde hem, en uit zijn bloed ontstond sint-janskruid.’ Het verband tussen dit sprookje en het sint-janskruid is niet lastig te begrijpen, vindt Ingrid. ‘Wanneer je in de bloem van het sint-janskruid knijpt, zal er rood sap langs je vingers lopen. Volgens de Noorse mythologie is dat het bloed van Baldr.’ 

De werking

Van de bloemen van het sint-janskruid wordt olie gemaakt. Ingrid: ‘Ik heb hier wondere werkingen van gezien, bijvoorbeeld bij mensen die kampten met huidklachten, het niet goed functioneren van de zenuwen of fantoompijn. De lijst van de werking van de olie is bijna eindeloos. Daarom is het ook fijn om sint-janskruid als EHBO-middel in huis te hebben. Ook bij brandwonden helpt de olie tegen pijn en kan het de wond genezen.’

Omdat sint-janskruid rond midzomer groeit, ziet Ingrid het kruid als brenger van licht, en van de zon. ‘Het kruid, met name de bloemetjes, zou kunnen helpen tegen een depressie.’ In iedere apotheek zijn dan ook medicijnen beschikbaar met daarin het sint-janskruid verwerkt, die helpen tegen depressie.  

De bereidingswijze

Sint-janskruid groeit in de zomer, en verschijnt op droge en voedselrijke plaatsen. Je kunt het kruid dus langs de weg zien staan, maar het doet het ook goed in weiden of tussen de struiken. Het is echter geen goed idee om zelf met de plant in de keuken aan de slag te gaan, omdat sint-janskruid heftige bijwerkingen kan veroorzaken. 

Waarschuwing!

Gebruik het sint-janskruid niet zonder overleg met een arts, want het kruid kan veel bijwerkingen bevatten. ‘Sint-janskruid maakt je extra gevoelig,’ waarschuwt Ingrid. ‘En in de zon kun je extra snel verbranden.’ Gebruik van sint-janskruid kan ook tot moeheid, hoofdpijn en zelfs maag- en darmklachten leiden; maar zelfs met die opsomming is de lijst van bijwerkingen nog niet compleet.  

Niet bang zijn voor de natuur

Ingrid: ‘De kruiden kunnen bijwerkingen hebben, maar zelf vind ik het niet altijd nodig om die bijwerkingen te noemen. Op mijn kruidenvakschool leer ik mijn studenten juist minder bang te zijn voor die bijwerkingen. Het zou zonde zijn als mensen bang worden van de natuur.’