Met de vorming van het nieuwe Midden-Groningen is een oude, legendarische gemeente opgeheven. Maar de vele karakteristieke elementen langs het lint van de Woldstreek blijven gelukkig bewaard. Slochteren heeft genoeg in huis voor een dagje schatzoeken.
Wat vooraf ging: per 1 januari 2018 zijn de zelfstandige gemeenten Slochteren, Hoogezand-Sappemeer en Menterwolde samengevoegd tot de nieuwe gemeente Midden-Groningen. Prima aanleiding voor sightseeing door een streek met een rijke geschiedenis. Maar ook een regio die nogal eens ongewild in het nieuws komt. Slochteren staat sinds de vondst van aardgas in de bodem, in 1959, synoniem met de aardgaswinning, maar helaas ook steeds vaker met forse schadeposten door aardbevingen, politiek gekrakeel en een groeiende onvrede onder de bevolking in heel (Noordoost-) Groningen.
Een boek als in memoriam
Maar Slochteren is veel meer dan die grote, ondergrondse bel. In deze regio van gastorens vind je meer opvallende bakens in het landschap: eeuwenoude kerken die dorpjes en gehuchten markeren en nog veel puntgave polder- en korenmolens, als de echo van een werkzaam leven op het land. Schrijfster Karla Ubels en fotograaf Jan Duker maakten het afscheidsboek Grensgevallen, als een in memoriam voor Slochteren, waarbij ze bewust ook de “rafelrandjes” van het gebied opzochten. Noorderland volgde in hun kielzog en spoorde zo links en rechts nog wat andere, typische cultuurschatten op.
Borg met bos, ook voor het volk
Frisse neus halen? De freules flaneerden in hun tijd al wat graag door het park van de Fraeylemaborg, de gewone man kuiert tegenwoordig door het Slochterbos. ’t Zijn dezelfde slingerpaadjes door imposante corridors van eeuwig groen, maar in de volksmond is alleen de naam anders. Het Slochterbos oogt op het eerste gezicht ’n tikje exclusief maar is toch “van iedereen”, want vrij toegankelijk.
Eerst een stukje geschiedenis: deze borg – een monumentaal huis waar de grandeur vanaf spat, strategisch geposteerd op een landgoed van 23 hectare – is het absolute topstuk uit de collectie cultuurschatten van Slochteren. Zo’n zeven eeuwen geleden gebouwd en al die tijd door families van stand bewoond. Vanaf z’n naamgever Fraeylema tot aan de laatste vermaarde bewoners, Evert Jan Thomassen à Thuessink van der Hoop van Slochteren en zijn echtgenote Catharina Cornelia Star Numan. Hij was burgemeester van Slochteren, van 1925 tot 1940 en het stel drukte een duidelijk stempel op de inrichting en woonsfeer van de Fraeylemaborg. Het huis doet, na een ingrijpende restauratie beginjaren 70, dienst als borgmuseum. De voormalige woonvertrekken laten bezoekers het tijdsbeeld zien tot medio 20ste eeuw. In het aangrenzende restaurant-grand café De Boerderij zit je op historische grond en met mooi weer in de zon, op de buitenplaats.
Het lommerrijke achterland van de Fraeylemaborg is in Engelse landschapsstijl aangelegd; de welgestelde bewoners lieten – soms al volwassen – knapen van bomen en exotische planten van over de grens aanrukken om het park in stijl aan te kleden. In cultuurhistorisch opzicht neemt dit “Slochterbos” dan ook een unieke plek in Noord-Nederland in.
Eerherstel voor follies
Wie gaat schatzoeken tussen de kronkelpaden, langs tuinornamenten en vijverpartijen, stuit op een bijzonder fenomeen: de folly. De eerste follies, verrassende, soms bizarre bouwsels, maakten omstreeks de 18de eeuw hun opwachting in tuinen en parken van dit Engelse kaliber. Niet bedoeld om in te wonen of te werken, maar puur als romantisch element, zeg maar een practical joke van de landschapsarchitect. Het kon een koepeltje zijn, een theehuis of een brug, maar ook een kunstmatige ruïne. Talloze van die bouwsels verrezen er, ook in het Noorden, bij wijze van stoffering van het groen en ter vermaak van de wandelaar die onderweg nog eens iets te zien had.
Zou het geen leuk idee zijn om weer wat van die follies terug te brengen in het landschap, als een ode aan de romantiek? Dat vroeg de Stichting Landgoed Fraeylemaborg zich een paar jaar geleden hardop af en het resulteerde in een prijsvraag. De reacties waren overweldigend: maar liefst 74 ontwerpen rolden binnen van architecten en kunstenaars, maar ook andere, enthousiaste Slochtenaren, scholieren en studenten. Een vakjury selecteerde uiteindelijk tien winnende ontwerpen die een plek kregen in het park en op het erfgoedplein van Slochteren, waar ze nog zeker enkele jaren te bewonderen zijn. Van buitenaf al de moeite waard en wie binnen wil kijken kan in koetshuis annex winkel – tegen betaling – de sleutel ophalen.
Icoon op grote hoogte
Wat de automobilist er ook van vinden mag, hij kan niet om dit icoon heen op de A7. Daar staat, pontificaal in de middenberm van de snelweg ter hoogte van Kolham Het Slochter Molecuul, een kunstwerk van ongekende proporties. Beeldend kunstenaar Marc Ruygrok ontwierp de reus die is opgebouwd uit vier waterstofatomen en één koolstofatoom, samen een sculptuur van 8 bij 8 bij 6 meter groot. Het aardgasmolecuul is een blikvanger van jewelste sinds Koningin Beatrix het kunstwerk – een cadeau van de NAM, Gasunie en GasTerra – onthulde, in 2009. Niet toevallig op die plek en op dat moment; precies een halve eeuw eerder werd hier, op 2659 meter diepte, een enorm gasveld aangeboord. De meeste weggebruikers razen eraan voorbij, maar het landmark rustig van een afstandje bekijken kan ook: kies dan de parallelweg en zet je auto even aan de kant.
In het gaswinningsgebied rondom Slochteren tref je verder diverse fakkeltorens, zoals deze bij Lageland. In Grensgevallen beschrijft Karla Ubels hoe haar personage Harmke die gaslocatie vanuit ’t eigen keukentje kan zien als ze, hoe symbolisch, op haar gasstel water kookt voor de koffie: In gedachten staart Harmke naar de paarsblauwe vlammen met de oranje puntjes onder het vakantieketeltje op het fornuis. Het gebruik ervan is een ritueel geworden. Gelaten luistert ze naar het steeds onrustiger wordende water. Ze voelt de hitte van de stoomwolk, die zich door de dop naar buiten perst. Het keteltje begint te gieren. Pas wanneer het geluid niet indringender kan, draait Harmke het gas uit. Langzaam sterven het geluid en de herinneringen weg…
Duurswold, ‘t groene hart van Slochteren
Duurswold is eigenlijk de verzamelnaam voor oude en nieuwe natuur ten oosten van Groningen Stad. Baggerputten, Rijpemaa, ’t Roegwold. Groene oases, gestut op een brok geschiedenis. In het beschermde natuurgebied Baggerputten is het heerlijk wandelen of fietsen én je leert er en passant het een en ander over de geschiedenis van de streek. Het 50 hectare grote gebied is namelijk ontstaan in de tijd van de grote vervening; hier werd in de 17de eeuw intensief baggerturf gewonnen die dienst deed als brandstof, zo ontstonden in het gebied de vele petgaten.
Natuurgebied Rijpemaa ligt ten noordoosten van Harkstede, langs het Nieuwe Rijpmakanaal. Het totale terrein omvat wel zo’n 90 hectare, maar voor een sportieve impressie kun je al een aardige rondwandeling maken van een kilometer of 3. Dan beleef je Holland in ’t klein; dat typische landschap van knotwilgen en rietmoerassen is ook het domein van de bruine kiekendief en de blauwborst. Met een beetje mazzel spot je ze onderweg. Start: parkeren kan naast Hoofdweg 19 in Harkstede.
Spannend: over ’t knuppelpad
’t Roegwold is ook een smeltkroes van landschapstypen. Aanrader: het knuppelpad, leuk ook om met kinderen te lopen. Het smalle, houten vlonderpad loopt zo’n 750 meter lang door het moeras van ’t Roegewold. Vroeger bos, nu water; boomstronken steken soms nog een stukje boven het oppervlak uit. Halverwege is een bankje met uitzichtpunt. Oh ja, vergeet je verrekijker niet! Startpunt: parkeerplaats Dannemeerweg in Schildwolde.
Sporen van bouwkunst
Van de veertien stationsgebouwen en -haltes aan het befaamde Woldjerspoor (Groningen-Weiwerd) zijn er maar vijf bewaard gebleven. Maar dat zijn dan ook aardige architectonische hoogstandjes en vier van die markante gebouwen staan in de voormalige gemeente Slochteren. Een reisje langs verdwenen rails.De spoorlijn is amper dertien jaar in bedrijf geweest (van 1929 tot 1942), maar de loop van het tracé is op sommige stukken nog goed herkenbaar en de bouwkunst uit die tijd behoort tot een stukje waardevol erfgoed. De stations zijn alle ontworpen door Ad van der Steur, een groot aantal volgens het standaardtype in de jaren 20 van de vorige eeuw: het Woldjerspoor. Strak en modern, met duidelijke art deco-kenmerken en een vleugje Amsterdamse School. Loketten, kantoren, dienstwoningen en wachtkamers verdwenen, enkele beeldbepalende panden bleven – de meeste nu als woonhuis in gebruik – in het straatbeeld bewaard.
Museum vol politiepetten
Die zijn het bekijken waard. Station Tjuchem-Meedhuizen bijvoorbeeld, waar in goudkleurige letters nog de naam aan de perronzijde is te zien. Teksttableaus vind je ook nog op de voormalige stationsgebouwen in Kolham (een rijksmonument), Harkstede-Scharmer én in Slochteren, dat tegenwoordig een Politiepettenmuseum huisvest. Het opvallende pand aan de Zuiderweg was jarenlang onderkomen van de rijkspolitie, nu vinden bezoekers er een permanente tentoonstelling van meer dan 1500 politiepetten uit de hele wereld. De collectie telt ook uniformen, emblemen en handboeien. Het museum is alleen geopend op afspraak, de toegang is gratis.
Buitenpret rond het Schildmeer
Stel je alvast een milde voorjaarsdag voor. Zo’n onverwacht cadeautje van de lente. Zachte bries, pril zonnetje, net genoeg voor een tochtje op de pedalen rond het Schildmeer. Nou ja, een stukje ervan dan, want een paar honderd hectare fiets je natuurlijk niet zomaar even weg. Maar voor de diehards is het Rondje Schildmeer zeker een uitdaging van formaat. Speciaal voor deze route is bij het gemaal Sans Souci een hoge, houten fietsbrug gebouwd. Aan een netwerk van fiets- en wandelwegen trouwens geen gebrek; aan de zuidkant van het meer loopt de (internationale) Dollardroute, maar ook voor vogelspotters en watersporters is het een waar paradijsje hier.
Familiefestival en zeilweek
De activiteiten rond het Schildmeer, dat ligt ingeklemd tussen Schildwolde en Overschild, centreren zich vooral ter hoogte van het dorpje Steendam waar de jachthaven ligt en veel recreatieve mogelijkheden zijn. Zo vind je er een heerlijk zandstrand waar het ’s zomers behoorlijk druk kan zijn, er zijn campings en een bungalowpark rondom gesitueerd en horecagelegenheden waar je van het panorama over water geniet. Vast voor in de agenda: Art Carnivale, een jaarlijks familiefestival in juli, aan het Schildmeer bij Steendam (artcarnivale.nl) en de befaamde Schildweek bol van zeilwedstrijden, ook in hartje zomer (zeilverenigingschildmeer.nl).
Bron: Tekst: Jolanda de Kruyf, verhaal: Karla Ubels | Beeld: Jan Duker
