Zeldzame zonnewijzer nu te zien in Groninger Museum

Tekst: Groninger Museum | Fotografie: Heinz Aebi - Groninger Museum 

In het Groninger Museum is nu een zeldzame, maar liefst 3 meter hoge zonnewijzer uit omstreeks 1700 te bewonderen. Het stond ooit in een van de Groninger borgen en was eigendom van de adellijke familie Alberda. Begin maart werd het aangeboden op de toonaangevende kunstbeurs TEFAF in Maastricht. Tot dan wist bijna niemand van het bestaan van dit werk. 

Zonnewijzer

De zeldzame, uit eikenhout gesneden zonnewijzer is gemaakt door de bekende beeldhouwer Jan de Rijk (1661-1738). Hij decoreerde het kunstwerk uitbundig met figuren en ornamenten. Zo zijn aan de voet personificaties te zien van de continenten Europa, Azië, Amerika en Afrika. Samen tonen ze een verhaal van wetenschap, kunst en kolonialisme en nodigt het uit tot reflectie over onze geschiedenis. Het koloniale verleden heeft in de provincie Groningen nadrukkelijke sporen achtergelaten. Zo was de Groningse adel in de 17de en 18de eeuw nauw betrokken bij WIC en VOC.

Het monogram op de zonnewijzer met de initialen 'WA' is te herleiden tot de Groningse familie Alberda. De getoonde breedtegraad komt overeen met die van Godlinze en ’t Zandt in provincie Groningen. Daardoor is het zeer aannemelijk dat de zonnewijzer is gemaakt in opdracht van Willem Alberda (1674-1721).

Pronkstuk

De zonnewijzer is een mooi voorbeeld van artistiek en wetenschappelijk vakmanschap in Groningen. Het is nog niet bekend wie de astronoom was die met Jan de Rijk dit object heeft ontworpen. Hier moet meer onderzoek naar worden gedaan.

Er zijn wel overeenkomsten met de zonnewijzer die in de Prinsentuin in Groningen-Stad staat, eveneens een bijzonder object in Nederland. Ook is er wellicht een link met de beroemde Zwitserse natuurkundige Johann Bernoulli (1667-1748) die van 1695 tot 1705 hoogleraar wiskunde in Groningen was. Vermoedelijk werd het werk meer als pronkstuk getoond dan als wetenschappelijk instrument gebruikt.

Jan de Rijk

Jan de Rijk was een van de meest belangrijke beeldhouwers van Groningen. Hij werkte aan indrukwekkende ruimtelijke creaties zoals kerkmeubilair, preekstoelen en orgelkassen. Zijn beeldhouwwerken zijn ruim vertegenwoordigd in verschillende museale collecties. Zo bezit het Rijksmuseum een avondmaalstafel van De Rijk en in de Menkemaborg in Uithuizen vind je een schoorsteenmantel van het duo De Rijk en Meijer. Ook andere borgen in de provincie Groningen, zoals Verhildersum en de Fraeylemaborg, zijn door hen gedecoreerd.