Tekst: Marloes de Moor | Foto: HildaWeges / iStock
Al eeuwenlang strijden de bewoners van Noordoost-Groningen tegen het wassende water. Ze legden dijken aan om overstromingen vanuit de Eems en Dollard te voorkomen. Sluizen, molens en gemalen voerden het overtollige water naar buiten af om het land droog te houden. Deze “drogevoetentocht” voert langs drie indrukwekkende museale gemalen in Termunterzijl, Winschoten en Nieuwolda en één bijzondere poldermolen in Nieuw Scheemda. Allemaal op fietsafstand!
Museum Stoomgemaal Winschoten
Een hoge bakstenen schoorsteen met klimijzers markeert het imposante stoomgemaal aan het Oostereinde in Winschoten. Witte, nevelige rook cirkelt boven de uitgestrekte landerijen van het Oldambt. Binnen in het gemaal stampt de stoommachine. Zuigers en drijfstangen schuiven bedrijvig heen en weer. Een reusachtig vliegwiel draait in de rondte. Alles beweegt: tandwielen, cilinders, stangen.
Een stalen vijzel stuwt het bruisende water voort en loost 180 kubieke meter water per minuut in het Beertsterdiep. De geklonken Lancashireketel vol brandstof – vroeger kolen, nu hout – draagt zorg voor de voortgang van dit machinale wonder. Een kakafonie van geluiden, elk een eigen ritme en toon. Je zou er een atonale symfonie in kunnen horen, een conceptueel kunstwerk in kunnen zien, ware het niet dat deze stoominstallatie tot 1971 een broodnuchtere functie had. Het gemaal voerde het overtollige regenwater af, zodat de Groningers droge voeten hielden.
Voorheen was die taak bijna een eeuw lang voorbehouden aan twee windwatermolens bij het Beertsterdiep. Die bezweken door zwaar weer en hevige onweersbuien. Eén molen was nog wel te herstellen, de ander werd in 1876 vervangen door een stoominstallatie. Daar kwam in 1895 nog een tweede stoommachine bij. Angstig keken bestuurders van het waterschap op een afstandje toe hoe de net in gebruik gestelde installatie op stoom kwam. Ze waren bang dat “de vuurmachine” zou ontploffen. Maar daarvan was helemaal geen sprake. Integendeel, het gloednieuwe vijzelstoomgemaal bleek veel betrouwbaarder en efficiënter dan de molens, die afhankelijk van het weer waren. Nóg beter werkte het toen in 1929 de stoommachine plaats maakte voor een moderne elektromotor. Die kon meteen worden ingeschakeld, zonder dat daar eerst een week van stoken aan vooraf ging.
Tot ver in de twintigste eeuw waakte het Stoomgemaal Winschoten over de waterstand in de voormalige Groningse gemeente Reiderland. Het is een van de laatste negen stoomgemalen in Nederland die bewaard is gebleven; ooit waren er alleen in de provincie Groningen al 120.
Meer lezen
Verder lezen? Meer informatie over dit lentetuintje vind je in Noorderland 2022-2. Dit nummer is nu te koop in de winkel en in onze online webshop. In dit nummer spraken we met NOS-weerman Peter Kuipers Munneke, gingen we schuilen bij veranda’s in Drenthe en somden we leuke “binnenblijftips” op. Dit – en nog veel meer – lees je nu in de nieuwe editie!
