De gasthuizen van Groningen: een bijzonder verhaal

Achter stille poorten

Je wandelt door het levendige centrum van Groningen, langs drukke straten, winkelend publiek en rinkelende fietsen. En dan ineens… een smalle poort. Je stapt naar binnen, en alsof je door de tijd reist, valt de stad stil. Voor je ligt een verstild binnenterrein, omgeven door kleine huisjes, groene heggen en oude bomen. Hier wonen mensen in alle rust, in een wereld achter muren. Welkom in het gasthuis – het Groningse woord voor wat in andere steden vaak een hofje wordt genoemd.

Een hofje of gasthuis is een ommuurde binnenplaats, omringd door woningen, ooit gesticht om onderdak te bieden aan armen, zieken, weduwen of pelgrims. Ze zijn klein van schaal, maar groots in sfeer en geschiedenis. En Groningen telt er maar liefst 32 – meer dan bijna elke andere stad in Nederland!

{{ trans('customs.newsletter_signup.responsemsg') }}

{{ trans('customs.buttons.signup') }}

Vul een geldig emailadres in. {{ errors . email[0] }}

Van pelgrimsoord tot bejaardentehuis

De oorsprong van de Groningse gasthuizen ligt in de middeleeuwen. In een tijd waarin de zorg voor zieken en armen vooral een kerkelijke taak was, ontstonden deze hofjes als opvangplaatsen. Het oudste voorbeeld is het Pelstergasthuis uit circa 1267, gesticht als Heilige Geestgasthuis voor pelgrims. In de 15de en 16de eeuw volgden onder meer het Pepergasthuis en Sint Anthonygasthuis, waar 'ellendige en arme pellegrams' onderdak vonden.

Rond 1600 veranderde de functie van de gasthuizen: het werd niet alleen een toevluchtsoord voor pelgrims en behoeftigen, maar ook een verzorgde woonplek voor ouderen. Rijke burgers konden zich inkopen, armen kregen vaak onderdak via liefdadigheid. De hofjes groeiden uit tot kleine, zelfvoorzienende gemeenschappen met een bakkerij, brouwhuis en zelfs rosmolen.

Monumenten van menselijke maat

Door de opkomst van moderne verzorgingshuizen in de 20ste eeuw raakten veel gasthuizen in verval, maar dankzij grote restauraties in de jaren 80 zijn er in Groningen nog altijd 32 gasthuizen te vinden. Veel daarvan zijn inmiddels rijksmonumenten en worden nog steeds bewoond. Achter de poorten gaan idyllische binnentuinen schuil, omzoomd door knusse huisjes met rijke geschiedenis.

Bekende voorbeelden zijn het Pepergasthuis, het Sint Anthonygasthuis en het Pelstergasthuis. Die laatste herbergt zelfs nog een kapel én de oudste klok van de stad. Er zijn overigens nog veel meer hofjes die een bezoek waard zijn: bijvoorbeeld het Jacob en Annagasthuis, Sint Martinusgasthuis, Typografengasthuis en het Remontstrants Gasthuis.

Ben je benieuwd hoe het er vroeger aan toe ging in de gasthuizen? Het Vrouw Fransensgasthuis uit 1675 is in 1969 afgebroken en herbouwd in Openluchtmuseum Het Hoogeland in Warffum. Waar je in Groningen alleen een rondje kunt lopen over de binnenhofjes, kun je in het openluchtmuseum ook een kijkje ín het gasthuis nemen.

Bekijk ook

De Tuinspecial van Noorderland is uit: koop 'm nu | Noorderland

Deze tuinspecial van Noorderland is voor iedereen die het geluk kent van het werken en genieten in het groen.

Een hofjeswandeling door de stad

Veel gasthuizen zijn nog altijd bewoond, maar bezoekers zijn welkom – mits je respect toont voor de rust van de bewoners. Een speciale hofjeswandeling door Groningen is een leuke manier om de stad (beter) te leren kennen. Via de VVV of op eigen houtje dwaal je van het Pelstergasthuis naar het Pepergasthuis, van het Sint Martinusgasthuis naar het sfeervolle Middengasthuis.

Stap door de poorten, laat de drukte van de stad achter je en ontdek de verstilde wereld van de gasthuizen. Ze zijn niet alleen erfgoed – ze leven nog altijd.