Dit verhaal verscheen in Noorderland 2019-8.
Waar dat feestje is…? In het Groningse Niehove natuurlijk. Want dit schilderachtige stekje werd in 2019 verkozen tot Mooiste Dorp van Nederland. Een eretitel waar je u tegen zegt, en die draagt het goed geconserveerde wierdedorp met trots. Reden genoeg voor een wandeling over de eeuwenoude klinkers en kasseien.
Kon je er maar een poosje bóven zweven. Van grote hoogte is Niehove namelijk op z’n allermooist. Strak gestileerd, met perfecte contouren en de looks van een schiereiland op het droge. Het “Mooiste Dorp van Nederland 2019” ligt solitair in de groene lappendeken van landerijen die het noordoosten van deze provincie kenmerkt. Niks om hoogdravend over te doen, bescheidenheid siert de volksaard. Maar een beetje pochen op z’n tijd mag best. Want van bovenaf – met dank aan Google Maps, maar de maquette in de dorpskerk volstaat ook – zie je het beter: Niehove is het pronkstuk op de kaart. Het lijkt wel een eremedaille die op de revers van het Westerkwartier zit geprikt. Zes smalle toegangswegen en paadjes leiden allen linea recta naar het kloppend dorpshart, waar de middeleeuwse kerk met begraafplaats domineert. Dat alles geflankeerd door klassieke straatlantaarns en statige lindebomen. Geen twijfel mogelijk: een echte winnaar!
Mooi, ongerept en echt
Niehove is een plaatje. Dat hoef je de autochtone bevolking natuurlijk niet meer te vertellen. Bewoners – de meesten van de 267 ingezetenen zijn behoorlijk honkvast – wisten al lang hoe mooi, hoe ongerept en écht het hier nog is. De vakjury van Elsevier Weekblad had de ogen ook wel in de zak moeten hebben om die schoonheid, verpakt in dorpse eenvoud, te missen. Niehove is een terechte finalist in deze eerste verkiezing in z’n soort. En dat heeft het dorp niet te danken aan een palet van bloeiende voorzieningen. ‘Nee, er is hier eigenlijk niks,’ bekent Lisalotte Veen (46), die samen met haar man Husein Goudsmit (63) de deuren openhoudt van Niehoves pleisterplaats: restaurant annex dorpshuis Eisseshof. Anno 17de eeuw en het cafégedeelte is nog volledig in oorspronkelijke staat. Spil van alles. Of van niks, zo je wilt, want zoveel valt in het dorp niet te beleven. Maar binnen des te meer en een kalenderjaar rond genoeg voor allerhande samenkomsten, vergaderingen, gedeeld lief en leed, klaverjastoernooi, biljartwedstrijd, familieborrel, receptie, muziekavond of napraat. Het is de basis van Regiotheater Niehove en van de huisconcerten (variërend van Ernst Jansz tot Tim Knol en van jazz, blues en rock tot toneel en cabaret) wordt in een wijde regio gesmuld.
De winkeltjes verdwenen
Naast de besognes met Eisseshof hebben Husein en Lisalotte samen vijf kinderen en sinds een paar jaar het beste van twee werelden; ze kozen voor een pendelend bestaan tussen het horecabedrijf en de serene rust van Niehove én de reuring van Groningen-Stad. Bij vlagen ook zalig en een logische keus met een druk gezin. Zij wijst naar buiten, waar de donkerste maanden van het jaar de regie hebben overgenomen en regen de ruiten van hun bruine café aan de Kerkstraat geselt. ‘We hebben hier geen openbaar vervoer, geen winkel, geen school. Voor de voorzieningen ben je aangewezen op de regio.’ Oldehove, zo’n 2 kilometer verderop, heeft de dichtstbijzijnde. Supermarkt, dokter, pinautomaat, dat soort zaken.
Vroeger – maar dan schrijven we begin vorige eeuw – telde de beschermde dorpskern nog zeker 20 winkeltjes van uiteenlopende snit. Niehove grossierde ruimhartig in kruideniers, slagers, textielzaken, schoenmakers en een handvol cafeetjes. In 1958 waren dat er nog maar 15 en hun zieltogend aantal decimeerde uiteindelijk tot de huidige stand van zaken.
Een boom met 12 uilen
Een dorp met “niks”, is dat nog wel leefbaar? Het wordt bewoners van Niehove wel eens gevraagd. Maar Lisalotte vindt het een abstract begrip. Ze haalt haar schouders op: ‘Tsja, wat is leefbaarheid? Dat is vooral ook een persoonlijke invulling. Ik ervaar het zelf als een enorme rijkdom hier te mogen wonen. We hebben geen last van auto’s, geen omgevingslawaai van verkeer of fabrieken. Hooguit een grasmaaier in de verte of iemand die z’n heg knipt.’ Ze grijnst, vult zichzelf dan aan: ‘En zelfs dát doen veel mensen nog expres met de hand, zodat het knippen geen herrie geeft…’
‘Het is zó stil, dat vind ik mooi. Die rust. De schone lucht. Dat hiernaast een prachtige boom staat met wel 12 uilen erin. Waar vind je zoiets? Leuk hoor, een dagje stad of op vakantie, maar ik ben altijd weer blij als ik hier ben. Thuis.’ Mankeert er dan helemaal niks aan Niehove? ‘Nou, het parkeren is wel een probleem. Bezoekers worden middels borden verzocht de auto buiten het dorp te zetten, maar daar is ook niet echt heel veel ruimte voor.’
Hoog en droog in de Lauwerszee
Een beknopt lesje geschiedenis. Wie denkt dat Niehove altijd een nietig dorpje was moet de boeken er beter op nalezen. Ditzelfde dorp was onder de stoere naam Suxwort (lees: Zuidwierde) eeuwenlang de hoofdplaats van Humsterland. En dát was niet alleen een heus Waddeneiland in de Middeleeuwen, maar ook het bestuurlijke centrum van een stevige regio, die we tegenwoordig het Westerkwartier (Groningen) en Achtkarspelen (Friesland) noemen.
Niet zomaar een vlek op de kaart dus, maar een nederzetting met macht. De proost (geestelijk leider) van Humsterland had Suxwort lange tijd als vaste zetel en vanuit hier heerste hij zowel als kerkelijk en wereldlijk heer, onder de vleugels van de bisschop van Munster. Uit archeologische vondsten blijkt bovendien dat dit dorp al van voor onze jaartelling dateert. Ruim 2200 jaar wordt dit gebied permanent bewoond en de reden daarvoor was feitelijk heel simpel: Suxwort lag op een eilandje in de toenmalige Lauwerszee, dus de mensen zaten hier hoog en droog op de wierde. Die kunstmatig opgeworpen heuvel bood een veilig heenkomen bij hoog water.
Toen de stormvloeden in hevigheid en aantal toenamen legde de bevolking een ringdijk aan die de boerderijen moest beschermen tegen het wassende water. Een ingreep die het eilandkarakter van Humsterland nog eens versterkte. En zelfs vandaag de dag zie je dat nog terug in het lege, weidse landschap waarin het hoogteverschil intact bleef.
Kerk als expositiehuis
Wie meer van dat boeiende tijdperk wil weten kan terecht in de wierdenkerk van Niehove, een bedehuis van forse proporties uit de 13de eeuw, waar geen zondagse erediensten meer plaatsvinden maar die wel toegankelijk is. Hier is een permanente expositie ingericht over het heden en verleden van Niehove. Je dwaalt er door de tijd langs herenbanken voor de notabelen, het monumentale orgel en moderne infopanelen, maar ook over plavuizen waaronder de graven van prominenten schuilgaan.
De oorspronkelijke gracht rond het kerkhof is al lang geleden gedempt. Maar er bleven nog authentieke elementen bewaard, zoals de smalle romaanse vensters in de noordmuur van de kerk en een luidklok die ook al zeker zeven eeuwen meegaat en daarmee tot enkele van de oudste van Groningen behoort. Eenmaal binnen voel je het levende uurwerk in z’n binnenste kloppen, stampen en op gezette tijden jubelen. Wie ’s winters voor een gesloten deur staat trekt even bij de beheerster aan de bel en kan dan de kerk bezoeken (www.kerkniehove.nl).
Laarzenpad en spekkoek
Terug naar buiten, waar waterlopen de Groninger kleigronden doorsnijden. Ze vinden hun oorsprong in oeroude riviertjes en wadstromen. Op een dag als vandaag begrijp je het. De wind zwiept, regen stroomt. Het laarzenpad – je verlaat de dorpskern via Tilstok, steekt het bruggetje over en loopt zo de weilanden in – doet z’n naam eer aan. Een populair dorpsommetje dat we maar bewaren voor een droger moment.
Voor nu laven we ons liever aan dampende dranken met exotische spekkoek van gastheer Husein, en warmen ons aan verhalen die diep in de krochten van Eisseshof verborgen zitten. Verhalen die er ook ingaan als koek trouwens. Je “leest” ze rechtstreeks van de wanden waar oud-bewoners en grondleggers achter glas je dan wel toelachen of ernstig toekijken. Mevrouw Van Kammen bijvoorbeeld die zonder enige scherts poseert in haar kruidenierswinkel die hier onderdak vond. Deze dame bediende ook handmatig de telefooncentrale van het dorp. Het was haar zoon Feike – zijn beeltenis prijkt een muur verderop – die later zo’n belangrijk stempel drukte op Niehove. ‘Door veel panden in de dorpskern aan te kopen en op te knappen heeft hij ervoor gezorgd dat het authentieke karakter van Niehove bewaard bleef,’ vertelt uitbaatster Lisalotte. Je zou ‘m ereburger kunnen noemen. De huidige tachtiger die niet meer in het dorp woont, keert er nog wel geregeld terug, als er wat te vieren of te gedenken valt. ‘Hij voelt een sterke band met Niehove.’
Huseins Hot Stuff
Meneer Eisses hangt ernaast. Naamgever van dit etablissement waar Husein en Lisalotte dertien jaar geleden als een blok voor vielen. ‘Er waren wel 100 kandidaten voor dit mooie pand,’ herinnert zij zich, ‘maar wij hadden vanaf het begin vertrouwen in ons bedrijfsplan.’ Het horecastel werd behalve pachter van het dorpshuis ook gastheer/vrouw van een nieuw café-restaurant dat vooral met de Indische huisspecialiteiten veel publiek vanuit de regio trekt. ‘We kregen in het begin al een geweldige eetrecensie, toen ging het hard.’ Je kunt er gewoon terecht voor koffie, huisgemaakt gebak, een uitsmijter of pannenkoek, maar de van Oosterse specerijen doorspekte smullerij van Husein is voor velen favoriet en dé reden voor een bezoek aan het Groningse platteland: soto, gebakken tahoe met garnalen, rendang, ikan Bali, een (vegetarische) rijsttafel; je verwacht het niet direct aan de voet van de Niehoofster kerk. Nog meer pit? De Eisseshof serveert “sambal bij” ook in potjes voor thuis. Huseins hot stuff is een geliefd souvenir. Hij mag zeker wel wat extra voorraad maken, nu Niehove beroemd wordt? Och, volgens de twee loopt dat niet zo’n vaart. ‘We verwachten geen hysterische toestanden door de verkiezing hoor, met bussen vol toeristen, maar wel wat meer aanloop en dat is fijn natuurlijk’ (www.eisseshof.nl).
Mijmeren bij de koffieboom
Aan het einde van het Niehoofster Diep ligt de dorpshaven en ook die heeft zeker meer potentie, mocht het grote toerisme zich in het kielzog van de nieuwe status aandienen. Daar hebben de eigen inwoners wel zo hun ideeën over; kanosteiger, plek voor plezierbootjes, wat meer leven in de brouwerij. Vanaf het zitje bij de “koffieboom” zal er al menig uurtje over gemijmerd zijn. Dit kunstzinnige project – een boom vol kopjes – staat symbool voor de overgang van de zelfstandige gemeente Zuidhorn naar het nieuwe Westerkwartier, in 2019, en voor de verhalen die we delen als we samen koffie drinken.
En de saamhorigheid is groot in Niehove. Hoe klein ook, het verenigingsleven bloeit en de mensen zijn hecht met elkaar. Lisalotte en Husein ervaren het in hun dorpshuis annex café-restaurant al jaren. ‘In heftige periodes staat iedereen voor je klaar. Dat is mooi. Natuurlijk, overal is wel eens wat, maar mensen gaan hier met respect met elkaar om. Je kunt ook op jezelf zijn, de sociale samenhang is zeker niet benauwend. En wat ook goed is: de laatste vijf jaar zien we wat meer verloop, nieuw leven. Er zijn een paar jongere gezinnen bijgekomen.’
Trots op ons dorp
De lucht is geklaard. We strekken de benen. In de kerk ligt een folder met daarin een leuke rondwandeling door de dorpskern. Vanaf dit centrale punt lopen meerdere smalle kerkenpaden naar de lager gelegen ringweg. Wie een ommetje maakt ervaart dat uitgekiende stratenplan goed en de vergezichten zijn prachtig. Door het hart van Niehove trekken ook (langere) wandel- en fietsroutes die de moeite waard zijn – misschien iets om te onthouden voor een mooie lentedag – onder het motto Parels in het Westerkwartier. Met eigen thema’s en veelal aansluitend op bestaande wandel- en fietsknooppunten. Ook het bekende Pronkjewailpad doet deze parel aan, zowel in de Eisseshof als de kerk vinden lopers stempelposten (www.parelsinhetwesterkwartier.nl).
Dezelfde kerk die eerder dit jaar nog volstroomde toen een vrouw uit het dorp overleed. Lisalotte vond het indrukwekkend. ‘Er was een dienst, iedereen was er en bij alle huizen hing de vlag halfstok. Op die momenten is het echt óns dorp. Dan voel ik me trots.’
Bron: Jolanda de Kruyf | Beeld: Jolanda de Kruyf, Marketing Groningen, Lex van Wijngaarden
