‘Ik blief ’n oer-Grunneger!’
Wist je dat ook jij misschien wel een stukje oeroud erfgoed met je meedraagt? Wacht eens even, jij bént misschien wel erfgoed. Een gift van moeder en vader, die ooit – ver voor onze tijd – uit de losse pols taal én liefde over Noorderland strooiden. Links wat Fries, rechts wat Gronings en daaronder Drents. Volstrekt verschillend met tóch hetzelfde gevoel. Laten we onze liefde voor eigen streek en de taal die daarbij hoort vooral koesteren, net zoals Marten van Dijken
‘Allain dokter, domie en meester prouten Hollands. Voor de rest was mijn kleine wereld, in Stedum – aan de spoorlijn tussen Delfzijl en Groningen – Gronings. De taal waarin ik denk, spreek en droom. In die tijd, ergens aan het eind van de jaren 40, had ik een vriendje dat Nederlands sprak. Het zoontje van de dominee. Hij leerde Gronings van ons; ons poa was voor hem ook poa. Dat vonden we prachtig! Dat Gronings de taal was die ik ademde was al zo op de basisschool. Ik weet het nog o zo goed. De juffrouw was vergeten mijn schriftje na te kijken, maar ja, hoe zei je dat ook alweer in het Nederlands? Ik wist het niet en hield, verlegen als ik was, mijn mond maar dicht. Juf heeft mijnent nog niet gezien klopte vast niet. Maar ach, het is allemaal goed gekomen, hoor. Mijn Nederlands is prima. Al moet ik nog altijd schakelen, dat verandert nooit. Ik schrijf het Gronings in ieder geval net zo goed als het Nederlands. Nog wel beter misschien! Ik weet nog dat ik in 1979 meedeed aan een vertaalwedstrijd van een stuk van de Bijbel naar het Gronings. Stiekem deed ik dat al jaren, gewoon thuis aan de eettafel, maar ik stuurde het nooit op. Tot die ene keer in ’79. Ik won meteen. Via die weg kwam ik bij het vertaalproject van de Groningse Bijbel terecht. Ik weet niet hoe vaak ik destijds Lucas wel niet op mijn typemachine getikt heb, maar ik kan de tekst van dat evangelie wel dromen! Mijn voorliefde voor het Gronings kan nog zo groot zijn, toch zien we een achteruitgang. Op het schoolplein van mijn jongenstijd spraken we altijd Gronings. Maar tegenwoordig hoor je alleen nog maar Nederlands. Een erfenis van de tijd, denk ik. Ik weet nog dat onze eigen kiender klein waren en we nauwelijks de moeite deden om hen de taal van hun voorouders te leren. Iedereen in het dorp en op school sprak in die tijd al Nederlands. Tja, ik moet toegeven, daar heb ik achteraf best spijt van. Ondanks dat heb ik goede hoop dat de taal blijft bestaan. Het is een levend iets en verandert met de tijd. Het wordt niet minder dan vroeger, maar anders. Sommige woorden verdwijnen, andere komen er weer bij. Dat is het mooie! 't Grunnens gaait mit zien tied mit. En ook wij moeten mee met de tijd, maar mogen daarbij het oorspronkelijke Gronings niet vergeten. Bie mie zel dat nait gebeuren, bin k baang veur. Ik blief n oer-Grunneger!
Gronings onder de loep
‘Het Gronings is oorspronkelijk een westelijke variant van het Nederduits,’ legt historicus Hidde Feenstra uit. ‘Tegenwoordig maakt het onderdeel uit van het Nedersaksisch.’ Ooit was dat Nederduits bijna net zo belangrijk als ons Engels nu is. Naast het Nederduits werd in het kustgebied tot ongeveer 1400 Oudfries gesproken. ‘Onder meer de rechtsteksten waren in het Oudfries,’ vertelt Hidde. ‘Vanaf de 15de eeuw ontstonden er klachten over de onbegrijpelijkheid van die Friese taal en al snel volgden er vertalingen in het Nederduits. Zo ontstond een mengtaal, Nederduits met Fries.’ Toch groeide er in Groningen steeds meer een eigen omgangstaal, als voorloper van het huidige Gronings. Maar lange tijd mét herinneringen aan het Fries. 'Bijzonder was dat het Gronings een spreektaal was. Geen schrijftaal,’ vertelt Hidde. 'Tot 1600 werden de teksten vooral geschreven in het
Nederduits; daarna voornamelijk in het Hollands.' Vanaf de 17de eeuw nam de invloed van het Hollands verder toe. ‘Het was de ambtelijke taal die ook werd gebruikt op school en in de kerk. De nieuwe Statenvertaling van de Bijbel in 1637 had veel invloed op de taalontwikkeling. En nog steeds is het Nederlands de grootste bedreiging van het Gronings. ‘Het Gronings “verhollandst”,’ legt Hidde uit. ‘Jongeren spreken nauwelijks nog écht Gronings.’ Tijd voor een lesje oer-Gronings voor onze jeugd. Wie doet er mee?
Wie is Marten van Dijken?
Marten van Dijken werd in 1937 geboren in Stedum. Jarenlang was hij ambtelijk secretaris van een schoolbestuur. Toen Marten in 1994 met pensioen ging, voegde hij zich bij een bijbelproject – de vertaling van de Bijbel naar het Gronings. Ook was hij coördinator van die Grunneger Biebel-opdracht. In 2008 kwam deze Bijbel uit. Later vertaalde Marten ook de kinderbijbel en enkele andere boeken. ‘Eigenlijk vind ik dat alle klassiekers ook in het Gronings verkrijgbaar moeten zijn. Er is dus nog wel wat werk aan de winkel!’
Bron: Elise de Jong | Beeld: iStock
