Buiten rinkelen de bellen van de overweg, binnen komt hakkepuffend de Oriënt-Express tot stilstand. Je gelooft je oren niet in Sneek. Achter de indrukwekkende voorgevel van het station gaat nóg een stad schuil. Een complete wereld in miniatuur. Historische locs met ritsen wagons op schaal suizen er zes dagen per week langs verborgen bergdorpjes en levendige stadspleinen tjokvol figuranten.
Het Nationaal Modelspoor Museum leek lange tijd een publiek geheim. Goed geconserveerd, maar bij velen onbekend. De eerste jaren nog verscholen in de kelder van de stads-bibliotheek, nu alweer voor het elfde seizoen in de etalage van Sneek. Want zoiets moois houd je als stad toch niet voor jezelf? Precies. En daarom hebben museummanager Jan Willem van Beek (56) en zijn conservator Henk Looijenga (62) de koe bij de hoorns gevat en een blik met nieuwe, aantrekkelijke plannetjes opengetrokken. Voor een florissante toekomst van hun, sinds kort ook officieel erkend en geregistreerd museum. Met die trotse status op zak en een klein beetje mazzel kunnen ze dit jaar al schitteren in het volle licht. Want een “stadsgeheim” als dit mag gezien én beleefd worden.
Noordelijk knopjesmuseum
Alarmbellen rinkelen, seinen knipperen, spoorbomen zwaaien open en weer dicht. In de wereld achter de perrons vol wachtenden wordt volop geleefd. Er gebeurt van alles. Houthakkers en mijnwerkers doen hun ding, lifters wachten op een ritje, een bruidspaar staat al bij de kerk, rond de marktkramen in de stad is ’t een drukte van jewelste. Vele honderden figuurtjes – mannen, vrouwen, kinderen – bekleden er hun vaste
posities. Dat maakt dat er altijd wat te kijken valt. Al ontspoort er wel eens wat, sneuvelt soms een figurant, of weigert een wissel dienst. Gelukkig zit áchter al die snoeren en transformatoren ook weer een geheime wereld: die van een legertje techneuten. Mankementen worden rap verholpen. Beléving. Daar draait alles om in die fascinerende miniatuurwereld waar je zelf op de knoppen mag drukken om de boel letterlijk in beweging te zetten. Niets is mooier dan een rijdende modeltrein. ‘We staan bekend als het knopjesmuseum van het Noorden,’ weet de manager. ‘Zelf de treinenloop regelen, dát is het leukst.’
Blikvanger: de Snitser Bergbaan
Modelspoor en echte rails komen samen in Sneek. De stoptrein naar Stavoren staat startklaar op spoor 2 en in het gerestaureerde stationsgebouw (anno 1883) ontvouwt zich een |rijdende wereld op zich. Dit klassieke pand herbergt de grootste collectie Nederlandse treinen van heel Europa. Pak ‘m beet 8.500 modellen (waarvan “slechts” zo’n 3.000 tentoongesteld, de rest wacht keurig z’n beurt af in het depot) die samen een reis door de tijd maken. Een reis van 1839 (‘daar begint onze historie’) met stoomtrein De Arend, langs Blauwe Engel en Hondekop tot HSL, het rijdend materieel van nu. Een feest der herkenning voor veel gezinnen met kinderen, maar ook voor toeristen van over de grens. Het museum telt ook veel internationale modeltreinen.
Er zijn twaalf banen in bedrijf en veel diorama’s (“kijkdozen”) waar meesterbouwers de wereld in het klein hebben nagebouwd. Een blikvanger op de begane grond is de Snitser Bergbaan. Een berg? In Sneek? Yep. Zeven modeltreinen rijden hier hun rondjes. En klaar is het nooit. ‘We leven van schenkingen,’ zegt Jan Willem van Beek, ‘collecties van zolder zijn welkom en krijgen hier weer een tweede leven.’
PD: moord aan het spoor
Piet Scheltema was de onbetwiste grondlegger van dit museum. Bij leven antiquair en taxateur in Sneek en gek van treintjes. Zijn bonte verzameling nam zulke groteske vormen aan dat die zelfs een plek verwierf in het Guinness Book of Records. Na zijn overlijden dreigde de immense collectie verloren te gaan, maar daar stak de stad een stokje voor. ‘Toen hebben Sneeker zakenlieden zich over de treinmodellen ontfermd,’ vertelt Jan Willem, ‘omdat ze vonden dat die behouden moesten blijven voor de stad.’
De Scheltema Collectie neemt nog altijd een prominente plaats in het Nationaal Modelspoor Museum in. Net als de Schravendeelbaan (een groot Amerikaans houtverwerkingsbedrijf op schaal is hier operationeel) en de wereld volgens auteur Appie Baantjer. De geestelijke vader van Amsterdams rechercheur De Cock was idolaat van het modelspoor en liet in zijn eigen tuin graag LGB-treinen rijden. Voor de kenners: grootspoor. Jan Willem verklapt: ‘Van de royalty’s van zijn romans kon hij steeds weer een nieuwe trein kopen.’ Baantjer was verzot op het Sneeker museum, kwam er vaak en liefst incognito. ‘Als ik overlijd moet mijn collectie daar naar toe,’ had hij altijd gezegd. ‘Onder voorwaarde dat alles levendig bleef, écht zou blijven draaien en rijden.’ Op de Baantjerbaan – vorig voorjaar officieel geopend door acteur Peter Tuinman in de huid van rechercheur De Cock – is uiteraard ook een Plaats Delict ingericht. Moord aan het spoo
Virtueel per tram door Friesland
Exact 17.083 bezoekers trok die geheime wereld achter de neorenaissance ramen vorig jaar. Niks mis mee, toch kan het beter, vinden ze in Sneek. Zeker nu er sprake is van een volwaardig museum. Dat opent deuren en beurzen. ‘Nu kunnen we fondsen werven om aan de slag te gaan met vernieuwing,’ zegt Jan Willem. Want eerlijk is eerlijk, de oorspronkelijke doelgroep treinliefhebbers vergrijst en slinkt flink. ‘We willen aan de weg timmeren met activiteiten die voor nieuwe generaties ook de moeite waard zijn.’ Meer dynamiek dus. “Beleven, verwonderen, doen” is dan ook het credo.
Het voorproefje in 2016 smaakte al naar meer: de “pake en beppe week” gaat dus op herhaling dit jaar, net als het geslaagde kidsproject, het speelplein, het lichtjesmuseum. Thema’s, leuke en leerzame dingen om te doen in de school-vakanties. Zoals het “festijn met bouwsteentjes” (in voorbereiding), dat mogelijk in de mei-vakantie plaatsvindt.
Meer dan ooit wil het team – 75 vrijwilligers en nog hebben ze handen tekort! – inzoomen op de eigen leefomgeving, op het Friese landschap, de streekcultuur. ‘Hoe gaaf zou het zijn als je hier weer, virtueel, met de tram door Friesland op pad kunt?’ Jan Willem wacht het antwoord niet af. Hij ziet het al voor zich, in de nieuwe theaterzaal die (‘ooit’) in het museum moet verrijzen. Een ambitieus plan met een knipoog naar Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018. ‘Je wordt meegenomen op een tijdreis. Van paard en wagen naar de eerste stoomtrein en de eerste trams, het veranderende landschap.’ De beleving staat centraal, dankzij 3D-technieken en eerherstel voor elementen van vroeger; zo wordt je kaartje weer geknipt door de conducteur en ook de oude spoorwachter van Sneek weer tot leven gewekt. Echte rails, geluiden van zware locomotieven en de geur van stoom doen de rest.
Bron: Jolanda de Kruyf | Beeld: Jolanda de Kruyf
